Το συγκρότημα των προσφυγικών πολυκατοικιών της λεωφόρου Αλεξάνδρας οικοδομήθηκε μεταξύ των ετών 1933 και 1935, με σχέδια των αρχιτεκτόνων Κίμωνος Λάσκαρι και Δημητρίου Κυριακού. Τα κτίρια είναι απλά παραλληλεπίπεδα κατασκευασμένα με πλάκες οπλισμένου σκυροδέματος και επιχρισμένη λιθοδομή, «χωρίς ίχνος διακόσμησης ή άλλης παραχώρησης σε πλαστικές αναζητήσεις"», όπως αναφέρεται στη σχετική σελίδα του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών.

Οι οκτώ πολυκατοικίες με τα 228 διαμερίσματα σχεδιάστηκαν και ανεγέρθηκαν στη γραμμή του γερμανικού φονξιοναλισμού και αποτελούν σήμερα δείγματα του μοντέρνου κινήματος της εποχής τους. Οι δημιουργοί τους εργάστηκαν στο πλαίσιο της τότε Τεχνικής Υπηρεσίας του Υπουργείου Προνοίας (Τ.Υ.Υ.Π.), που συμμετείχε στην προσπάθεια στέγασης των Ελλήνων μικρασιατών προσφύγων.

Τραγική αφετηρία, αιματηρή συνέχεια
Η περιοχή των Αμπελοκήπων και η λεωφόρος Αλεξάνδρας ήταν και αυτές θέατρο συγκρούσεων στην ένοπλη σύγκρουση του ΕΛΑΣ με τις ελληνικές κυβερνητικές δυνάμεις και τις βρετανικές μονάδες ήδη από τις πρώτες ημέρες των Δεκεμβριανών, το 1944.

Μετά το αιματηρό συλλαλητήριο της 3ης Δεκεμβρίου στο κέντρο και την πρώτη ένοπλη αντιπαράθεση στο Παλαιό Ψυχικό, ακολούθησε στις 4 του μήνα η κατάληψη περιοχών της Αθήνας από δυνάμεις του ΕΛΑΣ, μεταξύ τους και οι Αμπελόκηποι. Από εκεί -και άλλες περιοχές- κινητοποιήθηκαν δυνάμεις που επιτέθηκαν στους στρατώνες του Γουδή όπου έδρευε η 3η Ελληνική Ορεινή Ταξιαρχία.

Οι δυνάμεις των ανταρτών εγκατέλειψαν τελικά την περιοχή και συνολικά αποχώρησαν από την Αθήνα στις αρχές Ιανουαρίου του 1945, ενώ ακολούθησε η υπογραφή της συνθήκης της Βάρκιζας στις 12 Φεβρουαρίου.

Μία γυναίκα, κοριτσάκι τότε, η Χρυσούλα Χαριζάνου, είχε αναφέρει παλαιότερα στο Βήμα ότι για να γλιτώσουν είχαν κρυφτεί στα αποδυτήρια της «Λεωφόρου». «Μια γειτόνισσά μας ήταν ετοιμόγεννη. Την έπιασαν οι πόνοι. Η μητέρα μου βρήκε ένα άσπρο πανί και κουνώντας το σαν σημαία την έβγαλε έξω και την πήγε να γεννήσει στο “Ελενα”. Εχασα δύο θείες τότε με τα γεγονότα».

Ο εκ των πρωτοστατών στις κινητοποιήσεις για την διάσωση των Προσφυγικών Γιάννης Χιωτάκης είχε μιλήσει επίσης για τις αναμνήσεις του: «Στο πόδι μου υπάρχει ακόμη το σημάδι από τη σφαίρα που έφαγα στα Δεκεμβριανά, εδώ, παιδάκι ακόμη. Είχα κάτσει στο παράθυρο του σπιτιού μου και κοίταζα έξω γιατί γινόταν μεγάλη φασαρία. Στο απέναντι παράθυρο βρισκόταν ένας φίλος μου και μιλούσαμε. Σε μια στιγμή, μου φωνάζει ο φίλος μου: “Γιατί πετάς, βρε Γιάννη, πέτρες;”. “Εσύ μου πετάς πέτρες και μου χτύπησες το πόδι” του απαντάω. Είχαμε λαβωθεί και οι δύο από σφαίρες. Εγώ στο πόδι και αυτός στον ώμο. Οσο είσαι ακόμη ζεστός δεν καταλαβαίνεις τον πόνο. Μόλις είδε τα αίματα ο πατέρας μου, με πήγε στο “430” στρατιωτικό νοσοκομείο, το σημερινό “Ελπίς”».

Η επί δεκαετίες φημολογία για την κατεδάφιση ή αξιοποίησή τους ήταν από τους κύριους λόγους που κανείς δεν επένδυσε στην συντήρηση και ανακαίνιση των συγκεκριμένων διαμερισμάτων.

 Η αρχιτεκτονική τους σημασία ωστόσο είναι σημαντική και έχει καταγραφεί από την αρχιτεκτονική κοινότητα και όχι μόνο.

Τη δεκαετία του '90, με στόχο να διατηρηθούν μόνο δύο εκ των κτιρίων, το ΥΠΕΧΩΔΕ

 και η Κτηματική Εταιρεία απαλλοτρίωσαν σταδιακά τα τέσσερα πρώτα προς την λεωφόρο Αλεξάνδρας. Η αντίδραση από την Αρχιτεκτονική του Πολυτεχνείου, κατοίκους και φορείς των Αμπελοκήπων οδήγησαν σε ανατροπή αυτών των σχεδιασμών και κήρυξη των κτιρίων ως διατηρητέων από το υπουργείο Πολιτισμού, το 2008.

ΧΚ