Από ...πολυ-«οίκος ανοχής», φυλακή...

Πριν από 55 χρόνια -17 Ιουλίου 1955, ακριβώς σαν σήμερα- μεσημέρι Κυριακής, 27 υπόδικοι κομμουνιστές δραπετεύουν από τις φυλακές Βούρλων (Πειραιάς), κάτω από μυθιστορηματικές συνθήκες.

Οι λεπτομέρειες του τολμηρού εγχειρήματος έγιναν ευρύτατα γνωστές μετά τη χούντα από αλλεπάλληλα δημοσιεύματα και βιβλία (μερικά από τους ίδιους τους δραπέτες), συμπεριλαμβανομένων και δικών μου.

Αυτό που είναι λιγότερο γνωστό είναι ότι το συγκρότημα που «φιλοξενούσε» τους δραπέτες ήταν επί περίπου 60 χρόνια πριν, μέχρι τη γερμανική κατοχή, πασίγνωστος «οίκος ανοχής», υπό την προστασία μάλιστα του κράτους. Και υπήρξε εποχή που «συντηρούσε» πάνω από 150 γυναίκες.

Τώρα, γιατί εκτιμώ ότι έχει τη θέση της μια τέτοια αναφορά σ'αυτή τη σελίδα; Είναι επειδή τρεις επιφανείς συγγραφείς, που παράλληλα δημοσιογραφούσαν, έχουν ασχοληθεί με πονήματά τους μ'αυτόν τον... πολυ-«οίκο». Είναι η Γαλάτεια Καζαντζάκη (1886 - 1962), η Λιλίκα Νάκου (1899 - 1989) και ο Μ. Καραγάτσης (1908 - 1960).

Καζαντζάκη - Νάκου

Η Καζαντζάκη είναι η πρώτη που αναφέρθηκε στις γυναίκες των Βούρλων στο ποίημά της «Το αμαρτωλό». Δημοσιεύτηκε στο περιοδικό «Πρωτοπορία» το 1931 και αρχίζει με τους στίχους: «Στη Σμύρνη Μέλπω. Ηρώ στη Σαλονίκη./ Στο Βόλο Κατινίτσα έναν καιρό./ Τώρα στα Βούρλα τη φωνάζουνε Λέλα./ Ο τόπος μου ποιος ήταν; Ποιοι οι δικοί μου;/ Αν ξέρω, ανάθεμά με./ Σπίτι - πατρίδα έχω τα μπορντέλα». Και καταλήγει: «Πνιγμένου καραβιού σάπιο σανίδι,/ Ολη η ζωή μου του χαμού./ Κι από την κόλασή μου στο φωνάζω:/ Εικόνα σου είμαι κοινωνία και σου μοιάζω».

Η Λιλίκα Νάκου δεν υπήρξε μόνο σπουδαία συγγραφέας, διέπρεψε και ως δημοσιογράφος - μέλος της ΕΣΗΕΑ. Στο βιβλίο της «Το χρονικό μιας δημοσιογράφου» (εκδ. «Δωρικός», 1980), αναφέρει ότι το 1934, όντας νεαρά δημοσιογράφος στην εφημερίδα «Ακρόπολις» (η ίδια, προφανώς από λάθος, την αναφέρει ως «Προπύλαια»), τη φώναξε ο διευθυντής Γεώργιος Βουτσινάς και της είπε: «Θα σου δώσω ένα από τα δυσκολότερα θέματα στη δημοσιογραφία. Θα πας στις πόρνες στα Βούρλα Πειραιώς και θα μου κάνεις, όπως ελπίζω, ένα συνταρακτικό ρεπορτάζ. Σκέφτηκα και τον τίτλο: "Μια γυναίκα ξεσκεπάζει τη ζωή των αμαρτωλών κοριτσιών"».

Γράφει η Νάκου: «Τα Βούρλα ήταν τότε ο χώρος όπου μάζευε η αστυνομία τις πόρνες του δρόμου. Περιτριγυρισμένος με τείχη, ήταν πελώριος, 2 φορές περίπου σαν το Σύνταγμα, και μέσα είχε κτίσματα χωριστά όπου κατοικούσαν οι γυναίκες.

Η πόρτα η μεγάλη άνοιγε στις 11 το πρωί - κι έκλεινε τα μεσάνυχτα. Ο χώρος αυτός ανήκε στον Πιπινέλη (σ.σ. εννοεί, και το διευκρινίζει πιο κάτω, ότι πρόκειται για τον γνωστό πολιτικό) και το νοίκιαζε το κράτος».

Η Νάκου, με την ενθάρρυνση και του αρχισυντάκτη Δημητρίου Νίτσου (αδελφού τού Κώστα Νίτσου), πήγε παριστάνοντας στην αρχή τη ράφτρα, για να ομολογήσει αργότερα, όταν γνωρίστηκε με κάποιες, ότι είναι δημοσιογράφος. «Μία απ'αυτές τότε μου φώναξε: "Να γράψεις για τις πίκρες μας, για τα βάσανά μας! Πώς μας περιφρονά ο κόσμος!""Πήγαμε μια Κυριακή στην εκκλησία να προσκυνήσουμε και σηκωθήκανε οι τίμιες και μας πετάξανε όξω με βρισιές!"φώναξε μια άλλη».

Το ρεπορτάζ, δημοσιευμένο σε συνέχειες, έκανε μεγάλη αίσθηση, με αποτέλεσμα να ανεβούν η κυκλοφορία της εφημερίδας και οι μετοχές της Νάκου. «Εχεις ευαισθησία και φαντασία. Τέτοιους συντάκτες χρειάζομαι», της είπε ο Βουτσινάς.

Καραγάτσης

Και φτάνω στον Καραγάτση, που στο ημιτελές μυθιστόρημά του «Το 10» (εκδ. Βιβλιοπωλείον της «Εστίας»), κάνει εκτενή αναφορά στο πορνείο των Βούρλων:

«Ηταν οι Δικαστικές Φυλακές, τα παλιά Βούρλα, ο απαισιότερος οίκος ανοχής που υπήρξε στην Ελλάδα [...] Μόνον όποια δεν την ήθελαν τα οργανωμένα σε ιδιωτικές επιχειρήσεις "σπίτια"καταντούσε στα Βούρλα. Νοίκιαζε μια καμαρούλα και δούλευε για λογαριασμό της, δίχως "μαμά". Από πρώτη όψη η εικόνα φαίνεται ευχάριστη: Ελεύθερη η γυναίκα, δίχως εκμετάλλευση μεσαζόντων, είχε τους πελάτες της κι έβγαζε το ψωμί της. Η πραγματικότητα όμως ήταν διαφορετική.

Μολονότι την τάξη την κρατούσε ιδιαίτερο αστυνομικό τμήμα, εγκαταστημένο μέσα στον πορνοσυνοικισμό, οι κάθε λογής ρουφιάνοι και σωματέμποροι είχαν εκεί το στέκι τους, κι εκμεταλλεύονταν τις γυναίκες με τον εκβιασμό και την τρομοκρατία, κάνοντάς τους το βίο αβίωτο. Ενεκα τούτου, καταπώς είπαμε, μόνον οι απόκληρες της δουλειάς κατέληγαν στα Βούρλα».

Αυτό είναι περίπου το... who is who των πορνείων, αρχικά, και φυλακών, μετέπειτα, Βούρλων. Σήμερα δεν υπάρχει τίποτα που να τα θυμίζει. Το κτήριο έχει κατεδαφιστεί και στη θέση του ανεγείρονται πολυκατοικίες. *