Πατησίων (ιστορική αναδρομή στην Αθήνα μας)

Γράφει ο Πάνος Ν. Αβραμόπουλος

Απο τις κεντρικές αρτηρίες της Αθήνας η οδός Πατησίων. Είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με μείζονα ιστορικά γεγονότα που σημάδεψαν ανεξάλειπτα την πολιτισμική ταυτότητα της Αθήνας μας. Ενώ παράλληλα στις καθέτους της και στον ευρύτερο χώρο που περικλέινει, οικοδομήθηκαν μερικά απο τα ωραιότερα αρχιτεκτονικά αριστουργήματα της πόλης. Η πατησίων αποτελεί τον συνδετικό κρίκο της Ομόνοιας με τα Πατήσια. Στον χώρο της προυπήρχε αγροτικός δρόμος που οδηγούσε στην Πάρνηθα. Η χωροταξική διαμόρφωση της οδού ξεκίνησε το 1841 και βασίζονταν στο προυπάρχον ίχνος του αγροτικού δρόμου. Στην οδό πραγματοποιήθηκαν την εποχή εκείνη και πολλές δενδροφυτεύσεις με την μέριμνα της βασίλισσας Όλγας, παρόλο το πράσινο που περιστοίχιζε ένθεν και ένθεν την οδό. Με την πάροδο του χρόνου έλαβαν

Στα χρόνια του βασιλέως Όθωνος η Πατησίων αποτέλεσε το κεντρικό σημείο ψυχαγωγίας για τις κυρίες και τους νέους όλων των κοινωνικών τάξεων, αλλά και τους ξένους προσκεκλημένους που κατέφευγαν σ΄αυτήν και το Πεδίον του Άρεως για περίπατο κατά τις Κυριακές και τις αργίες. Επι της οδού εγκαθίστατο η στρατιωτική μπάντα που παιάνιζε σύγχρονους μουσικούς ρυθμούς και έτερπε ψυχικά τους επισκέπτες, πάνω σε μια πολυγωνική εξέδρα. Ο τρόπος αυτός διασκέδασης είχε οικογενειακό χαρακτήρα και ειδικώτερα για τις γυναίκες των χαμηλότερων  εισοδηματικών στρωμάτων της εποχής, η έξοδος στην Πατησίων συνιστούσε μοναδική ευκαιρία για να εκδράμουν απο το σπίτι. Η επίσκεψη στην οδό γίνονταν είτε με τα πόδια, είτε με άμαξες. Συνιστούσε κεντρικό κοσμικό γεγονός στην ζωή της πόλης και το τιμούσε και το βασιλικό ζεύγος που αφικνύετο έφιππο στην οδό. Έως την δεκαετία του 1880 η Πατησίων, αλλά και το παρακείμενο Πεδίον του Άρεως μονοπωλούσαν την αγάπη του κόσμου. Ενώ ήταν και ιδεώδης χώρος στην πόλη για τους έφιππους. Μάλιστα τα απογεύματα συνωστίζονταν στην οδό ωραίες νεαρές αμαζόνες με την συνοδεία μελών της νεοιδρυθείσης τότε (1880) «Φιλίππου Εταιρείας». Σ΄αυτές τις απογευματινές παρουσίες κεντρικό κοσμικό ρόλο διαδραμάτιζε ένας ξεχωριστός τύπος της Αθήνας του 19-ου αιώνα, που συναιρούσε μαζί στοιχεία αριστοκρατίας, αλλά και γραφικότητας. Σύντομα αναγορεύτηκε σε ερωτύλο-κοσμικό της εποχής , με πολλά ευτράπελα στοιχεία όμως να τον συνοδεύουν. Ήταν ο Ευσράτιος Ράλλης στρατιωτικός τω επαγγέλματι και πρόεδρος συνάμα της «Φιλίππου Εταιρείας», που διοργάνωσε και τις πρώτες ιπποδομίες του Φαλήρου. Ο Ράλλης ήταν δεινός χορευτής και με τους άψογους τρόπους κοινωνικής του ευγενείας του γοήτευε τις ωραίες κυρίες τότε των Αθηνών, που θεωρούσαν τιμή τους να τις συνοδεύσει σε έναν χορό. Το υψηλό αυτό κύρος στις γυναίκες εξάλλου ξεπερνούσε την φυσική του ατυχία, να έχει μια πελώρια μύτη. Σχεδόν όλη του η μέρα κατναλίσκονταν στις κοσικές του εξόδους. Τις απογευματινές ώρες κατέφευγε στην Αθηναϊκή Λέσχη σύμβολο της κοινωνικής αριστοκρατίας της εποχής και τα βράδυα ξεχύνονταν σαν χείμαρος στις χοροσπερίδες. Μέχερι τα βαθιά του γεράματα ο Ευστράτιος Ράλλης ήταν το σύμβολο της αστικής τότε διασκέδασης και γοητείας. Χαρακτηριστικά ελέγετο ότι στα στερνά του χρόνια χόρευε «με τας εγγόνας των κυριών τας οποίας είχε χορέψει εις την νεότητά των». Ένα ακόμη σπάραξικάρδιο γεγονός είναι άρρηκτα συνδεδεμένο με τον Ευστράτιο Ράλλη. Με την έκσπαση του Κριμαϊκού πολέμου το 1854, ο Ράλλης συμμετείχε στις πολεμικές επιχειρήσεις ως επικεφαλής  μικρού ελληνικού εθελοντικού σώματος, το οποίο σύντομα αποσυνετέθη. Έτσι επέστρεψε άπραγος στην Αθήνα. Ωστόσο στο πεδίο των στρατιωτικών επιχειρήσεων ο Ράλλης είχες αφήσει έναν προσωπικό χαρτοφύλακά του. Οι Τούρκοι επιπόλαια θεώρησαν ότι βρήκαν κάποιο στρατιωτικό θησαυρό με πολεμικά μυστικά. Τον μετέφεραν στην Κωνσταντινούπολη για αποκρυπτογράφηση. Για να αποδειχτεί άνθρακες ο θησαυρός, αφού τα στρατιωτικά μυστικά που υποτίθεται ότι είχε ο χαρτοφύλακας του Ράλλη, ήταν οι προσωπικές ερωτικές επιστολές του !!! Όμως αξίζει να σημειωθεί πως με υποδειγματική τάξη οι Τούρκοι μετά το πέρας του πολέμου επέστρεψαν τα γράμματα του Ράλλη, μέσω του τούρκου πρέσβη στην Αθήνα.

Με την έλευση του 20-ου αιώνα άρχισαν να χτίζονται με ταχύτητα γεωμετρικής προόδου στην Πατησίων καλλιεπή κτίρια και κατοικίες που κατέστησαν την οδό, μιας απο τις πυκνοδομημένες οδούς της Αθήνας. Καθόλο το μήκος της οδού είναι διάσπαρτα πλήθος αρχιτεκτονικών οικοδομημάτων σπανίας αισθητικής και ποικίλων ρυθμών, που καταμαρτυρούν το υψηλό κύρος και την μεγάλη κοινωνική αίγλη της, τις προηγούμενες δεκαετίες. Μια σπάνια αλληλουχία αρχιτεκτονικών ρυθμών όπως νεοκλασικά, αρ ντεκό και μοντερνιστικά του μεσοπολέμου, συμπλέκονται σε πολλά αριστουργηματικά κτίρια της Πατησίων και αποτυπώνουν το παλαιότερι αισθητικό της μεγαλείο. Χαρακτηριστικά είναι τα παρακάτω κτίρια : Μέγαρο Λιβιεράτου (Πατησίων 55 και Ηπείρου 2) της περιόδου 1908-1909 σε ρυθμό νεομπαρόκ και σε σχέδια του αρχιτέκτονα Αλεξ. Νικολούδη, που αποτελεί το πρώτο και χαρακτηριστικότερο έργο του αρχιτέκτονα. Το Μέγαρο Γ. Ησαία (Πατησίων 65 και Ιουλιανού) της μεσοπολεμικής δεκαετίας 1920, πολυκατοικία πλουσίων αστών σε σχέδια του του Παναγιώτη Ζίζηλα, που σήμερα φιλοξενεί στην Σχολή Κινηματογράφου «Λυκούργου Σταυράκου». Η εξαίρετης αισθητικής τετραώροφη πολυκατοικία του μεσοπολέμου (Ιουλιανού 26) του 1926 σε σχέδια του αρχιτέκτονα Β. Τσαγρή (1882-1941), η οποία συναιρεί αρχιτεκτονικά στοιχεία κλασικά και αρ νουβό.Το 1996 το κτίριο χαρακτηρίστηκε διατηρητέο. Άξιο μνείας είναι το γεγονός πως ένα διαμέρισμα της πολυκατοικίας διασώζει πλήρως τα στοιχεία της αστικής ζωής της εποχής. Όπως έπιπλα, σερβίτσια, λουτρό, ηλεκτρικές συσκευές και άλλα χρηστικά αντικείμενα, διαρηρούνται αναλοίωτα απο την εποχή κατοίκησης του διαμερίσματος δίνοντας πλήρως την αισθητική εικόνα και τον τόνο ζωής της εποχής. Ακόμα σημειώνουμε την εξαίρετης αισθητικής τετραώροφη πολυκατοικία του 1924 επι της οδού Πατησίων 75 και Γκιλφόρδου σε σχέδια του αρχιτέκτονα Κ. Κιτσίκη. Όμως παράλληλα με τα αρχιτεκτονικά αριστουργήματα στην Πατησίων, υπήρξαν -μερικά εκ των οποίων διασώζονται ακόμη και σήμερα-  ορισμένα απο τα σπουδαιότερα και ακμάζοντα θέατρα των Αθηνών, που καταδεικνύουν και την αστική ανάπτυξη και κοινωνική ευημερία της περιοχής της οδού.

Χαρακτηριστικά αναφέρουμε τα παρακάτω θέατρα : Θέατρο «Αλάμπρα» (Πατησίων 27) που υφίσταται απο το 1909. Μάλιστα τον Ιανουάριο του 1928 ο απαράμιλλος Νίκος Καζαντζάκης και ο Παναιτ Ιστράτι, διηγήθηκαν στο διψασμένο πλήθος που είχε συγκεντρωθεί στο θέατρο, τις ταξιδωτικές εντυπώσεις τους απο την επίσκεψή τους στην Σοβιετική Ένωση. Το θέατρο «Βεάκη» (Παησίων και Στουρνάρα). Το θέατρο «Άλφα» επίσης Πατησίων και Στουρνάρα. Το θέατρο «Άλφα» επίσης Πατησίων και Στουρνάρα. Το θέατρο «Παπαιωάννου» στα νεότερα χρόνια «Μπουρνέλη» (Πατησίων και Καποδιστρίου), που πρωτοξεκίνησε τον 1909 ως θερινό, για να μετατραπεί σε χειμερινό στο πέρας της δεκαετίας του 1920. Την περίοδο 1957-1969 λειτούργησε ως «θέατρο Μπουρνέλη». Όμως πολύ χαρακτηριστικό της πολιτιστικής και κοινωνικής φυσιογνωμίας της Πατησίων είναι και το εξής γεγονός. Γύρω στα 1903 ένας πεχλιβάνης της εποχής ο περίφημος Παναγής Κουταλιανός, σε ένα πρόχειρο υπαίθριο θέατρο που ήταν απέναντι απο το Αρχαιολογικό Μουσείο έκανε επίδειξη της μυικής του δύναμης, με διάφορες αυτοσχέδιες ασκήσεις. Απο τις πιο εντυπωσιακές του ασκήσεις που εξιτάριζαν στην κυριολεξία το φιλοθέαμον κοινό, ήταν η εκπυρσοκρότηση ενός κανονιού που στηρίζονταν στην πλάτη του. Όμως παράλληλα με τα ιστοριά θέατρα των Αθηνών στην Πατησίων, λειτούργησαν και ήκμασαν ακόμα μερικοί απο τους πιο γνωστούς ιστορικούς κινηματογράφους της Αθήνας. Αναφέρουμε ενδεικτικά τους : «Ρόζικλαίρ» (Πατησίων 12) εγκαινιάστηκε το 1916 και λειτούργησε μέχρι το 1968. έφερε το όνομά του πρός τιμήν της συζύγου και της κόρης του ιδιοκτήτη του.Ο κινηματογράφος «Έσπερος» (Πατησίων 159) ο οποίος εγκαινιάστηκε το 1929 και λειτούργησε έως το 1945 με αυτή την ονομασία. Απο το 1946 άλλαξε ονομασία  σε «Μετροπόλ» και χρόνια αργότερα μετεστεγάστηκε στην οδό Θήρας. Ο κινηματογράφος «Τριανόν» επι της οδού Κορδιγκτώνος που έχει κριθεί διατηρητέος, με αποσπώμενη οροφή ώστε να λειτουργεί και την θερινή περιόδο, ο οποίος άνοιξε τις πύλες του στο κοινό το 1960. Ο κινηματογράφος «Αελώ» (Πατησίων 140) απο τις ιστορικότερες θερινές αίθουσες της Αθήνας. Εγκαινιάστηκε το 1939 και λειτούργησε μέχρι το 1963. Το 1964 στην θέση του οικοδομήθηκε νέος με το ίδιο όνομα χειμερινός κινηματογράφος και στην ταράτσα του λειτούργησε και ο καλοκαιρινός. Το 2000 ο χώρος μετατράπηκε σε πολυκινηματογράφο. Ωε θερινός μάλιστα κινηματογράφος έχει κριθεί διατηρητέος. Αλλά και ο κινηματογράφος «Ράδιο Σίτυ» (Πατησίων 238) ο οποίος ανηγέρθη το 1954, σε σχέδια του Δημ. Τριανταφυλλόπουλου. Απο τα μεγάλα ατού του «Ράδιο Σίτυ» η άρτια αισθητικά αιθυσά του, τα προηγμένα ηχητικά του συστήματα (στην αίθουσά του πρωτολειτούργησε η προβολή τρισδιάστατων ταινιών), καθώς και η πολύ μεγάλη οθόνη του. Έλεισε τις πύλες του για το κοινό το 2003.

*Ο συγγραφέας Πάνος Ν. Αβραμόπουλος, είναι M.Sc Δ/χος Μηχανικός Ε.Μ.Π.
www.panosavramopoulos.blogspot.gr