Μύθοι και πραγματικότητες
- Μέτοικοι: Η μετοικεσία, ως φαινόμενο, είναι καθαρά αθηναϊκό και δεν συναντάται σε καμία άλλη ελληνική πόλη-κράτος. Τούτο αποδεικνύει και την πνευματική απόσταση που χαρακτήριζε την Αθήνα από τις υπόλοιπες ελληνικές πόλεις. Την διορατικότητα και την πρωτοπορία της. Στο αντίπερα άκρο η Σπάρτη. Μια κοινωνία κλειστή, σφικτή και απόλυτα ξενοφοβική, υλοποίησε και εφάρμοζε περισσότερο από όλες το σύνθημα που ακούστηκε στον όρκο της μάχης των Πλαταιών: «Εκάς οι βάρβαροι»! Δηλαδή, «μακριά οι βάρβαροι». Εδώ θα πρέπει να σημειωθεί πως ο όρος «βάρβαρος» προέκυψε από τους ακαταλαβίστικους γλωσσικούς φθόγγους των ξένων λαών, οι οποίοι έφθαναν στ’ αυτιά των Ελλήνων, ως ένα συνεχές «βαρ-βαρ-βάρ»! (Σύγχρονο ισοδύναμο των νιγηριανών σουαχίλι: το «ακούμπα Κούλα τα μπαούλα τ' αμπλαούμπλα»).
Βεβαίως, η συμπεριφορά των Αθηναίων δεν αίρει την έμφυτη ξενοφοβική διάθεση του αρχαίου κόσμου, γενικώς. Απλώς την απαλύνει και εξορθολογίζει. Και ίσως την εκμεταλλεύεται. Θα πρέπει να τονιστεί στο σημείο αυτό πως η αδιαμφισβήτητη ξενοφοβική διάθεση των αρχαίων Ελλήνων, ανεξαρτήτως βαθμού εκδηλώσεως, αποτελούσε αμυντική συμπεριφορά και προσπάθεια περιχαρακώσεως του τρόπου ζωής και του σαφώς ανώτερου πολιτισμού που διέθεταν, έναντι του έξωθι του ελληνισμού επικρατούντος βαρβαρικού περιβάλλοντος.
Ένας μύθος που θα πρέπει, επίσης, να διαλυθεί είναι τα περί φιλοξενίας και Ξένιου Διός. Ο όρος «ξένος» άρχιζε αμέσως έξω από τα όρια εκάστης πόλεως και τελείωνε στα όρια του ελληνισμού. Επ’ ουδενί περιελάμβανε βαρβαρικά φύλα, παρά μόνον Έλληνες. Αλλά και αυτή η αρχαία φιλοξενία δεν σήκωνε πολλά-πολλά. Σταματούσε εκτός του οικογενειακού οίκου. Στην αυλή! Όχι «δώσε θάρρος στον χωριάτη να σ’ ανέβει στο κρεβάτι».
Οι μέτοικοι, λοιπόν, των οποίων ο αριθμός ανήρχετο στις 20.000, ως προελέχθη, στην ακμή της αθηναϊκής ηγεμονίας κατά τον 5ον π.Χ. αιώνα, ήσαν Έλληνες οι οποίοι επέλεγαν εκουσίως και κατά τα συμφέροντά τους, να ζήσουν στην Αττική, διασκορπισμένοι σε διάφορους Δήμους. Διατηρούσαν όλες τις υποχρεώσεις των Αθηναίων πολιτών, όπως π.χ. την πληρωμή φόρων, την στράτευση, (μόνο ως οπλίτες), και απολάμβαναν ελαχίστων δικαιωμάτων, όπως το να ασκούν οιαδήποτε επαγγελματική δραστηριότητα, να αποκτούν απεριόριστα κινητή περιουσία, ποτέ όμως ακίνητη και γη, και να εκλέγονται σε ορισμένα δευτεροκλασάτα αξιώματα, σαν αυτό του κήρυκα. Γιά τον λόγον αυτό δεν πρέπει να εκπλήσσει το γεγονός πως πάρα πολλοί μέτοικοι έγιναν πλουσιότατοι και με την ανάληψη μεγάλων χορηγιών απέκτησαν φιλίες, σεβασμό και εκπόρθησαν τις πύλες της αυστηρής αθηναϊκής κοινωνίας, γενόμενοι τελικά νόμιμα αποδεκτοί ως ισότιμοι Αθηναίοι πολίτες. Έτσι απεδείχθη περίτρανα πως το λαϊκό ρητό: «Εγώ με τον παρά μου γ… και την κυρά μου», πιθανότατα να αποτελεί και αρχαίο ρητό το οποίον θα μπορούσε να είχε διατυπωθεί κάπως έτσι: «Αείποτε εμαυτών οβολών χρησάμενος, εμαυτήν γαμετήν επιβαίνειν δύναμαι σφόδρα»! (Ανατρέξατε στα «Ορφικά Ανήθικα», ραψωδία γ΄, στίχος 69).
Μία άλλη σύμπτωση αποδεικνύει πως τελικά ο κόσμος είναι πολύ μικρός και οι ανθρώπινες τάσεις συγκλίνουν ενστικτωδώς. Οι μέτοικοι, λόγω του χώρου δράσεως τον οποίον άφηνε η μεγαλαυχία, η αποστροφή προς τα παραγωγικά επαγγέλματα και η έλλειψη φιλοπονίας των Αθηναίων πολιτών, αποτελούσαν το κυρίαρχο στοιχείο όλων των επαγγελματικών, βιοτεχνικών, παραγωγικών και εμπορικών τάξεων. Ακριβώς όπως στις ινδουιστικές κοινωνίες, (π.χ. Bali), όπου την ανώτερη κάστα την αποτελούσαν οι πάσης φύσεως μπατίρηδες παπάδες, όμως τα λεφτά και τη δύναμη τα είχε η δεύτερη κάστα, των εμπόρων και πολεμιστών!
Ο πλούτος, όπως προαναφέρθηκε, ήταν το κλειδί της κοινωνικής ανόδου ενός μετοίκου, κάτι που γινόταν οπωσδήποτε δύσκολα. Αντιθέτως, η προς τα κάτω πορεία ήταν σχετικά εύκολη. Αρκεί να μην τηρούσαν τους νόμους ή να προσπαθούσαν να σφετερισθούν δικαιώματα Αθηναίου πολίτη. Οι προβλεπόμενες ποινές, πέραν της δήμευσης της περιουσίας, ήταν ο εξοστρακισμός, η υποδούλωση και, εν τέλει, ο θάνατος. Αυτός ήταν απόλυτα εξασφαλισμένος σε περίπτωση δολοφονίας Αθηναίου πολίτη. Σε κάθε περίπτωση, η εμφάνιση μέτοικου στο δικαστήριο απαιτούσε την υποχρεωτική συνηγορία Αθηναίου πολίτη. Επίσης, προφανές ήταν πως τα παιδιά επιμειξίας μετοίκων και πολιτών δεν καταγράφονταν ως Αθηναίοι πολίτες. Γενικώς όμως, οι σχέσεις πολιτών και μετοίκων ήσαν καλές και βασίζονταν στην αναγνώριση θέσεως, ρόλων και αρμοδιοτήτων. Και πάνω απ’ όλα στην αμοιβαία εξυπηρέτηση συμφερόντων.
Πριν προχωρήσω στο τρίτο κομμάτι της Αθηναϊκής κοινωνίας, τους δούλους, ολίγα τινά περί του ρόλου της γυναίκας στην Αθηναϊκή Δημοκρατία. Με μερικές εξαιρέσεις, ως προς την αμφίεση και τα όρια της απάνθρωπης συμπεριφοράς των συζύγων, οι γυναίκες στην ελληνική αρχαιότητα ελάχιστες διαφορές παρουσίαζαν, στην γενική εικόνα τους, από εκείνη των σημερινών Αφγανών Ταλιμπάν. Κλεισμένες συνεχώς στο σπίτι και στερούμενες παντελώς μόρφωσης, γνώμης και άποψης ήσαν πλήρως υποτεταγμένες στην πατρική βούληση, κατ’ αρχάς, και την συζυγική, εν συνεχεία. Εννοείται πως την σκυτάλη της κατοχής, την παρέδιδε ο πατέρας στον σύζυγο, τον οποίον ο ίδιος επέλεγε. Όλα τα δικαιώματα των γυναικών άρχιζαν και τελείωναν εντός του οίκου τους, του οποίου όντως, είχαν την επιμέλεια και διαχείριση. Πιθανότατα από συζυγική ακαταδεξία και τεμπελιά, παρά από κεκτημένο δικαίωμα.
Την συνοπτικότερη, αλλά και, κυρίως, ευστοχότερη,κατηγοριοποίηση των γυναικών, την έκανε ένας ρήτορας, (μου διαφεύγει το όνομά του), ο οποίος τις κατέτασσε σε τρείς κατηγορίες:
Α) Τις εταίρες. Γυναίκες έξυπνες, όμορφες και καπάτσες που με την συντροφιά ξεκούραζαν, έτερπαν και εξυπηρετούσαν, κυρίως, πνευματικά τους σύνευνούς τους. Ακριβώς το αντίστοιχο με τις γκέϊσες της Ιαπωνίας!
Συνήθως οι εταίρες κυκλοφορούσαν στους δρόμους, γι' αυτό και αποκαλούνταν «περιπατητικές». Συναναστρεφόμενες, δε, με άνδρες ήσαν συνεχώς ενήμερες γιά τα δρώμενα στην πόλη και διαμόρφωναν άποψη. Γι' αυτό και μην εκπλαγείτε αν ο όρος «γυναίκα περπατημένη» μπορεί και να προέρχεται από την αρχαιότητα! Λέγεται πως γιά να «ψαρέψουν» πελατεία φορούσαν σαντάλια τα οποία κάτω από το πέλμα είχαν εγχάρακτη, κατοπτρικά, τη λέξη «ΑΚΟΛΟΥΘΙ», έτσι προχωρώντας στο δρόμο να αποτυπώνεται αυτή στο χώμα και να προσκαλείται ο ακολουθών άνδρας μέχρι το σπίτι τους!
Βεβαίως, γιά το κεφάλαιο «πορνεία» θα μπορούσαν να γραφτούν τόμοι, αφού διαπραγματεύεται μία από τις βασικότερες ανθρώπινες ανάγκες-λειτουργίες και, ταυτόχρονα, αποτελεί το «αρχαιότερον επάγγελμα». Με το κυρίως «εργαλείον» του οποίου, ως είναι πασίγνωστον, μπορείς να σύρεις και καράβι! Πόσο μάλλον ένα ελαφρύ αρχαίο ξύλινο σκάφος!
Με δεδομένο και παναληθές το: «πίσω από κάθε επιτυχημένον άνδρα αναζητήσετε μιά έξυπνη γυναίκα», υπήρξαν πανέξυπνες και ανοιχτόμυαλες εταίρες οι οποίες επηρέασαν καταλυτικά τις σκέψεις και ενέργειες ανδρών οπότε, έτσι και εκείνοι κατείχαν υψηλή δημόσια θέση, αυτή η επιρροή διαχεόταν σ' ολόκληρη την κοινωνία, την οποία ουσιαστικά διοικούσαν! (Άλλη μία επιβεβαίωση γιά το «σούρσιμο» του καραβιού!).
Κλασσική περίπτωση αυτή της Ασπασίας με τον Περικλή. Όσο κι αν έψαξα δεν ανακάλυψα το όνομα της νόμιμης γυναίκας του, παρά μόνο πως κάποια... άγνωστη σύζυγος του έκανε δύο παιδιά! Ενώ η ....εταίρα γκόμενα είναι πασίγνωστη! Και μάλιστα με την προσφώνηση η... σύντροφος! (Κάτι σαν την περίπτωση του σημερινού Γάλλου προέδρου Ολάντ!)
Άλλες διάσημες αρχαίες εταίρες ήσαν η Κορίνθια Λαϊδα, η... «έτσι» του Αριστίππου, ο οποίος ως ηδονιστικός φιλόσοφος ήταν πολύ φυσικό να διαθέτει ατομικόν φιλοσοφικόν «εργαλείον»! Αλλά, βεβαίως, η πρώτη των πρώτων, το «παιδί», το μανούλι, το τούρμπο«μηχάνημα», ΤΟ απόλυτο«εργαλείο», άκουγε στο όνομα Φρύνη. Φρύνη, η «μις Αρχαιότης»! Αυτή που ξεγύμνωσε στο Δικαστήριο ο Υπερείδης κι έκανε τα σάλια των γεροξεκούτηδων δικαστών να πλημμυρίσουν την αίθουσα και ξεχειλίσουν τον Ιλισσό ποταμό!
Β) Τις παλλακίδες. Γυναίκες που πρόσφεραν μόνο σαρκική ηδονή, στη βάση του «ψεκάστε – σκουπίστε – τελειώσατε»! Αντίστοιχες με τις σημερινές πόρνες!
Γ) Τις συζύγους: Γυναίκες - εργαλεία, τόσο γιά την συντήρηση και επίβλεψη του σπιτιού, όσο και την διατήρηση της οικογένειας, μέσω της …. αναπαραγωγής! Εννοείται πως γιά την σεξουαλική ικανοποίηση της γυναίκας-συζύγου, ουδείς έδινε δεκάρα και το μόνο που διέφεραν εκείνες οι ταλαίπωρες από τις μουσουλμάνες είναι το ότι οι αρχαίοι Έλληνες δεν εφάρμοζαν την κλειτοριδεκτομή! Ίσως και να μην είχε περάσει καν από το μυαλό τους!
Βεβαίως και δικαίως, το κέρατο έπεφτε σύννεφο, ιδίως με τους επίσης έγκλειστους νταβραντισμένους δούλους. Πάντως ο Σόλων, μέσα στο πλήθος των νόμων του, επέβαλλε στους συζύγους να…. «περιποιούνται» τις γυναίκες τους. Μάλιστα εκείνες που τους έφεραν προίκα, τουλάχιστον τρεις φορές τον μήνα!
Στις διάφορες κρασοκατανύξεις τους, κοινώς «συμπόσια», οι άνδρες φιλοσοφώντας συχνά αναφέρονταν σε τέτοια θέματα. Ο Σωκράτης, δικαίως ίσως, ένεκα της σφαλιάρας που άρπαζε συχνά και κανονικά από την στρίγκλα Ξανθίππη, υπολόγιζε πως οι λιγότερες ερωτικές συνευρέσεις ενός ανδρός, ήσαν με την …. γυναίκα του, ενώ ο Πλάτων θεωρούσε τόσο απίθανο τον συζυγικό έρωτα και τη συζυγική αγάπη, που τα ανέφερε ως στοιχεία της ουτοπικής ιδανικής του πολιτείας!
(συνεχίζεται)