Πίσω στα παλιά

Ο Αστικός Σιδηρόδρομος Πειραιά - Κηφισιάς, γνωστός σαν "Ηλεκτρικός" συμπλήρωσε στις 27 Φεβρουαρίου 2012, 143 χρόνια λειτουργίας. Ξεκίνησε ατμοκίνητος αρχικά και ηλεκτροκίνητος αργότερα και συνέδεσε το 1869 την Αθήνα με τον Πειραιά, που μέχρι τότε οι άμαξες και τα παμφορεία ήταν το μόνο μέσο συγκοινωνίας μεταξύ τους.

Ας δούμε ορισμένα χαρακτηριστικά ορόσημα στην πορεία αυτή:

Το 1834 η Αθήνα γίνεται πρωτεύουσα του Ελληνικού Κράτους και ένα χρόνο μετά, το 1835, γίνεται η πρώτη ανεπιτυχής πρόταση στην Ελληνική Κυβέρνηση από τον Φρειδερίκο Φεράλδη για κατασκευή σιδηροδρόμου.
Οκτώ χρόνια αργότερα, το 1843 ο Αλέξανδρος Ραγκαβής επαναλαμβάνει δημόσια την πρόταση αλλά πάλι δεν υπήρξε ανταπόκριση.
Το 1855 ο Πρωθυπουργός και Υπουργός Εξωτερικών Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος καταθέτει το πρώτο Νομοσχέδιο για ΄Ίδρυση σιδηροδρόμου Αθήνας – Πειραιά, που γίνεται νόμος και δημοσιεύεται στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως. Είναι ο Νόμος ΤΖ «περί συστάσεως σιδηροδρόμου Απ’ Αθηνών εις Πειραιά», που δίνει το δικαίωμα εκμετάλλευσης στην εταιρία, που θ’ αναλάμβανε το έργο για 55 χρόνια. Δύο χρόνια αργότερα το δικαίωμα αυτό αυξάνεται σε 75 χρόνια.
Μετά από ανεπιτυχείς προσπάθειες ανάθεσης του έργου το 1867, το έργο κατακυρώνεται στον Άγγλο επιχειρηματία Εδουάρδο Πίκερινγκ, ο οποίος το Νοέμβριο του ίδιου έτους αρχίζει να κατασκευάζει το έργο.
Ένα χρόνο μετά, το 1868, ο Πίκερινγκ μεταβιβάζει τις υποχρεώσεις του στην ιδρυθείσα από όμιλο Ανώνυμη Εταιρία του «Απ’ Αθηνών εις Πειραιά Σιδηροδρόμου» - Σ.Α.Π. Α.Ε.
Στις 17 Φεβρουαρίου του 1869 η ως άνω εταιρία έχει τελειώσει το έργο και γίνεται η πρώτη δοκιμή της διαδρομής. Τα επίσημα εγκαίνια γίνονται μέσα σε ατμόσφαιρα γενικής χαράς στις 27 Φεβρουαρίου 1869, με επιβάτες στο πρώτο δρομολόγιο τη Βασίλισσα ΄Ολγα, τον Πρωθυπουργό Ζαΐμη, υπουργούς, στρατιωτικούς, διπλωμάτες και άλλους επισήμους.
Επιτέλους το όνειρο γίνεται πραγματικότητα. Η ατμομηχανή με 6 βαγόνια καλύπτει τη διαδρομή των 8,5 χιλιομέτρων από το Θησείο στον Πειραιά σε 19 περίπου λεπτά. Οι δύο πόλεις Αθήνα και Πειραιάς έχουν πλέον συνδεθεί με σιδερένιες γραμμές.
Τα σχόλια του τύπου της εποχής πολλά και καλά. Στις 3 Μαρτίου του 1869 ο «Αιών» γράφει: «Ο σιδηρόδρομος ήρξατο τακτικώς εργαζόμενος από της τελευταίας Παρασκευής. Η συρροή των επιβατών είναι μεγίστη. Οι πάντες δ’ ομολογούσι τας μεγίστας ωφελείας, ας η κάταρξις του έργου τούτου υπισχνείται. Ευχόμεθα και αύθις, ίνα η μικρά αύτη γραμμή υπάρξει η αρχή του καθ’ όλην την επικράτειαν συμπλέγματος σιδηροδρόμων».
Μεταξύ της χρονολογίας του πρώτου επίσημου δρομολογίου, το 1869 , και της 16 Σεπτεμβρίου του 1904, που πραγματοποιήθηκε η Ηλεκτροδότηση του Σιδηροδρόμου, μεσολάβησαν η στρώση διπλής γραμμής και η έναρξη κατασκευής σήραγγας το 1889 από το Θησείο μέχρι την Ομόνοια (Λυκούργου και Αθηνάς), όπου και ο παλιός σταθμός της ΟΜΟΝΟΙΑΣ, ο οποίος εγκαινιάζεται στις 17 Μαΐου του 1895.
Η Υπόγεια σήραγγα και η ηλεκτροδότηση προκάλεσε πάλι πολλά και ποικίλα σχόλια του Τύπου της εποχής. Αξίζει να αναφερθούν μερικά, που καταδεικνύουν την αντίδραση του κόσμου της εποχής εκείνης σε κάθε καινοτομία.
« Τι να σου πω, αδελφέ, λέγει κάποιος εκ των προσκεκλημένων. Νομίζω, ότι πρόκειται να μας κλείσουν «κατά βαρβάρων» με τον Υπόγειον. Και κύψας εις το αυτί του πλησίον του ισταμένου ηρώτησε σοβαρώς.
-Έκαμες την διαθήκην σου;
-Όχι
-Εξωμολογήθης τουλάχιστον;
-Ούτε.
- Εγώ δεν είχα το θάρρος να έλθω απροετοίμαστος. Αυτή η σήραγξ μου φαίνεται σαν καρμανιόλα.»

Σε άλλο δημοσίευμα, στις 18 Σεπτεμβρίου του 1904 ο χρονογράφος των «Καιρών» με το ψευδώνυμο «Φαληριώτης», γράφει για τον ηλεκτρικό, πλέον, σιδηρόδρομο:
«- Ένα δια το Φάληρον πρώτης.
- Μετ’ επιστροφής;
- Απλούν, απλούν. Δεν μπορώ να είμαι βέβαιος αν θα φθάσω ζωντανός…..»
Το 1926 οι ΣΑΠ, οι ΣΙΔΗΡΟΔΡΟΜΟΙ ΑΤΤΙΚΗΣ που εκμεταλλεύονται το «ΘΗΡΙΟ» της Κηφισιάς, δηλαδή τη Γραμμή από Πλατεία Αττικής μέχρι Κηφισιά, με διακλάδωση από Ν. Ηράκλειο μέχρι Λαύριο και οι ΤΡΟΧΙΟΔΡΟΜΟΙ ΑΘΗΝΩΝ-ΠΕΙΡΑΙΩΣ που εκμεταλλεύονται τα ΤΡΑΜ, συνεργάζονται με τον Αγγλικό όμιλο ΠΑΟΥΕΡ. Από τη συνεργασία αυτή προκύπτουν δύο Εταιρίες: Η ΗΕΜ (Ηλεκτρική Εταιρία Μεταφορών), που αναλαμβάνει την εκμετάλλευση των ΤΡΑΜ και της Γραμμής της Κηφισιάς και οι ΕΗΣ (Ελληνικοί Ηλεκτρικοί Σιδηρόδρομοι).
Οι ΕΗΣ αναλαμβάνουν τις υποχρεώσεις της πρώην ΣΑΠ και ταυτόχρονα τη δέσμευση να βελτιώσουν την υπάρχουσα γραμμή και να επεκτείνουν την υπόγεια σήραγγα ως το σταθμό ΑΤΤΙΚΗ με διπλή γραμμή για να ενωθεί ο Ηλεκτρικός με την Κηφισιά, με υπόγειο σταθμό κάτω από την ΟΜΟΝΟΙΑ.
Τα έργα ξεκίνησαν τον Ιανουάριο του 1928 και στις 21/7/1930 εγκαινιάζεται από τον Ελευθέριο Βενιζέλο ο υπόγειος σταθμός ΟΜΟΝΟΙΑ. Αργότερα το 1948 και το 1949 εγκαινιάζονται αντίστοιχα οι σταθμοί ΒΙΚΤΩΡΙΑ και ΑΤΤΙΚΗ.
Το 1937 η ΗΕΜ αναλαμβάνει την Ηλεκτροκίνηση του σιδηροδρόμου Κηφισιάς και το 1938 καταργεί το Θηρίο για την πραγματοποίηση του έργου. Τα έργα όμως, λόγω της κρίσιμης περιόδου, δεν ολοκληρώνονται και φτάνουμε έτσι στο 1950, οπότε παραχωρείται από την ΗΕΜ στην ΕΗΣ η ολοκλήρωση του έργου Ηλεκτροκίνησης και η εκμετάλλευση του σιδηροδρόμου ΑΘΗΝΩΝ – ΚΗΦΙΣΙΑΣ. Οι ΕΗΣ συνεχίζουν τα έργα που καταλήγουν σταδιακά το 1957 με τη λειτουργία του σταθμού της Κηφισιάς. Έτσι η συγκοινωνία από ΠΕΙΡΑΙΑ μέχρι ΚΗΦΙΣΙΑ με τον Ηλεκτρικό Σιδηρόδρομο είναι πλέον πραγματικότητα.
Την 1 Ιανουαρίου του 1976 οι ΕΗΣ περιέρχονται στο Ελληνικό Δημόσιο μετονομάζονται σε Η.Σ.Α.Π. Α.Ε. (Ηλεκτρικοί Σιδηρόδρομοι Αθηνών-Πειραιώς). Ο εκσυγχρονισμός, η εξέλιξη και η μέριμνα για καλύτερη ταχύτερη και αξιόπιστη εξυπηρέτηση του επιβατικού κοινού σε καθαρό περιβάλλον συνεχίζεται μέχρι σήμερα. Σε ολόκληρη αυτή τη διαδρομή του, ο σιδηρόδρομος έζησε στιγμές μεγαλείου και συμφορές. Μετέφερε Βασιλείς, υψηλούς επισκέπτες, έδωσε το παρόν στους πρώτους Ολυμπιακούς αγώνες της Αθήνας του 1896 και τους πρόσφατους του 2004, μετέφερε στρατιώτες του πολέμου 1912-1913. Βομβαρδίστηκε και επέζησε μέχρι σήμερα περήφανος, πραγματοποιώντας εκατομμύρια δρομολόγια που εξυπηρέτησαν δισεκατομμύρια επιβάτες.
Επίσης ο «Ηλεκτρικός» από τις 11 Ιουνίου του 1955 εκμεταλλευόταν μέχρι και τις 31.12.2001 τα Πράσινα λεωφορεία, που τροφοδοτούσαν τις γραμμές του ηλεκτρικού με επιβάτες. Τα Πράσινα ήταν μια πρωτότυπη και αξιόπιστη συγκοινωνία αλλά η τάση για εξειδίκευση των φορέων σε συγκεκριμένα συγκοινωνιακά μέσα και η ανάγκη δημιουργίας μιας ενιαίας εταιρίας για τις γραμμές 2 και 3 οδήγησαν τον Δεκέμβριο του 1998 στην απόφαση για σταδιακό τερματισμό αυτής της δραστηριότητας μέχρι τις 31 Δεκεμβρίου του 2001. Έτσι από τον Φεβρουάριο του 1999 άρχισε η απόδοση της σταδιακής απόδοσης των γραμμών των Πράσινων Λεωφορείων στην ΕΘΕΛ (Εταιρία Θερμικών Λεωφορείων).
Έργα επίσης πολύ σημαντικά υπήρξαν :
1. α) η λειτουργία του ΤΡΑΜ της παραλίας του ΠΕΙΡΑΙΑ (1910-1960)
2. η λειτουργία του ΤΡΑΜ ΠΕΡΑΜΑΤΟΣ (1936-1977)

Σε όλη αυτήν την αναπτυξιακή πορεία βασικός παράγων υπήρξε ο εργαζόμενος στο σιδηρόδρομο που τον αγάπησε ιδιαίτερα, αφού είναι δικό του δημιούργημα.

Οι σημαντικές χρονολογίες στην Ιστορία του Σιδηρόδρομου Πειραιά - Κηφισιάς

1869: Τα εγκαίνια του Ατμοκίνητου Σιδηροδρόμου Θησείο – Πειραιά από την Α.Ε. ΣΑΠ
1889: Κατασκευή της Υπόγεια σήραγγας Θησείου – Ομόνοιας
1904: ΗΛΕΚΤΡΟΔΟΤΗΣΗ ΣΙΔΗΡΟΔΡΟΜΟΥ
1926: Μετονομασία από Α.Ε. ΣΑΠ σε Α.Ε. ΕΗΣ
1976: Η εξαγορά από το Ελληνικό Δημόσιο και μετονομασία σε Α.Ε. ΗΣΑΠ
http://www.stasy.gr

Για κάθε επισκέπτη ή κάτοικο της Αθήνας η γειτονιά του Ψυρρή είναι άμεσα συνυφασμένη με τα μικρά ταβερνάκια και τη ρεμπέτικη μουσική. Πρόκειται για μια συνοικία γνωστή για τα στενά δρομάκια με τις ταβέρνες, τα τσιπουράδικα, τις μπιραρίες αλλά συνάμα και τα νεοκλασικά κτίσματα, που αντικρίζει κανείς, καθώς περιπλανιέται σ’ αυτή. Τα τελευταία χρόνια μάλιστα η περιοχή προσελκύει κι άλλο κοινό εκτός από τους λάτρεις του καλού κρασιού κι ό,τι αυτό συνεπάγεται, καθώς εκεί έχουν ανοίξει και πολλά γλυκοπωλεία. Παρ’ όλο που σήμερα χαρακτηρίζεται ως μια από τις κυριότερες επιλογές για βραδινή έξοδο, που ικανοποιεί όλα τα γούστα, τα πράγματα στο παρελθόν ήταν κάπως διαφορετικά.

Ιστορική αναδρομή

Η μικρή συνοικία του Ψυρρή βρίσκεται στο ιστορικό κέντρο της Αθήνας και είναι μια από τις παλαιότερες συνοικίες της πόλης. Απλώνεται γύρω από την Πλατεία Ψυρρή ή Πλατεία Ηρώων, στην οποία οδηγούν οι πέντε σημαντικοί δρόμοι της συνοικίας: η οδός Μιαούλη, η οδός Καραϊσκάκη, η οδός Αγίων Αναργύρων, η οδός Αριστοφάνη και η οδός Αισχύλου. Πρώτη φορά το Ψυρή αναφέρεται στο βιβλίο του Γάλλου ιατρού Σπον με τίτλο «Ταξίδι σε Ιταλία, Δαλματία, Ελλάδα και Ανατολή» το 1678, στο οποίο παρουσιάζεται ως ένα από τα οκτώ πλατώματα της Αθήνας. Η ετυμολογία της συνοικίας δεν έχει απόλυτα εξακριβωθεί. Πιθανότατα η λέξη Ψυρή(ς) σημαίνει Ψαριανός και προέρχεται από τις παλαιότερες ονομασίες της νήσου των Ψαρών.

Η πλατεία του Ψυρρή λέγεται πλατεία Ηρώων από τα ονόματα των οδών που καταλήγουν σ’ αυτή. Στη παλιά Αθήνα, προπολεμικά, η ονομασία αυτή αποδίδονταν ιδιαίτερα υποτιμητικά για τους “ήρωες”, τους κουτσαβάκηδες της εποχής, που κατέκλυζαν την περιοχή. Επί της βορειοδυτικής πλευράς της πλατείας βρίσκεται από το 1912 το Α’ Υγειονομικό Κέντρο, όπου σήμερα στεγάζονται δημοτικές υπηρεσίες του 3ου διαμερίσματος της Αθήνας.

Κατά τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας ο λόρδος Βύρων διέμεινε στην οικία του υποπρόξενου της Αγγλίας Θεόδωρου Μακρή, όπου και γνώρισε την Θηρεσία Μακρή, την οποία και ερωτεύτηκε. Εκείνη την εποχή στην περιοχή υπήρχε και το αρχοντικό του αργότερα διάσημου αρχαιολόγου για τις ανασκαφές στην Ακρόπολη Κυριάκου Πιττάκη. Αργότερα, εγκαταστάθηκαν διάφορες αρχοντικές οικογένειες όπως αυτή του ηγεμόνα της Ουγγροβλαχίας Ιωάννη Καρατζά. Αξίζει να αναφέρουμε πως ένας από τους διασημότερους κάτοικους ήταν ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης, στον οποίο λόγω της εικοσάχρονης διαμονής του στη συνοικία, του δόθηκε το προσωνύμιο «ο ερημίτης του Ψυρή»

Από το 1870 η συνοικία του Ψυρή είχε μετατραπεί σε μια από τις πιο επικίνδυνες περιοχές της Αθήνας. Αιτία αυτής της κατάστασης ήταν οι περίφημοι «κουτσαβάκηδες», δηλαδή οι διάφοροι μάγκες, που ήταν εμπλεκόμενοι σε διάφορες παράνομες δραστηριότητες. Οι κουτσαβάκηδες προκαλούσαν συχνά τρόμο στους κατοίκους. Κι αυτό γιατί πολλές φορές οργάνωναν ληστείες και επιδρομές εις βάρος πολλών εμπόρων φτάνοντας πολλές φορές και στο σημείο της δολοφονίας. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί ο πυρπολισμός του σπιτιού του Ισπανού τυχοδιώκτη Δαυίδ Πατσίφικο την ανάσταση του 1847, επειδή προσέβαλε το έθιμο της περιφοράς του επιταφίου τη Μεγάλη Παρασκευή και το κάψιμο του Ιούδα που ακολουθούσε. Στη συνέχεια πραγματοποιήθηκε διπλωματικό επεισόδιο, με αφορμή αυτή την καταστροφή, γεγονός που έμεινε γνωστό με τον τίτλο «Παρκερικά». Τελικά η δράση των κουτσαβάκηδων σταμάτησε απότομα τον Δεκέμβριο το 1893, όταν ο τότε αστυνομικός διευθυντής Αθηνών-Πειραιώς Δημήτριος Μπαϊρακτάρης μέσα σε διάστημα ενός μήνα κατάφερε να συλλάβει τους κακοποιούς της περιοχής.

Στη συγκεκριμένη γειτονιά, πριν από ενάμιση περίπου αιώνα, οι ταβέρνες και τα καπηλειά αποτελούσαν πόλο έλξης όλων των κατοίκων της πόλης. Εκεί σύχναζαν τόσο υψηλά ιστάμενα πρόσωπα όπως Βασιλιάδες και υπουργοί όσο και απλοί εργάτες. Μάλιστα όπως γνωρίζουμε από διάφορες ιστορίες ο βασιλιάς Όθων αλλά κι ο Γεώργιος Α’ ήταν από τους συχνούς επισκέπτες της συνοικίας. Ο πρώτος μάλιστα είχε μια ιδιαίτερη προτίμηση στη ταβέρνα που ονομαζόταν «Του Γιαβρούμ», ενώ ο δεύτερος αρεσκόταν συν τοις άλλοις στην καλή ρετσίνα που προσέφεραν τα ταβερνάκια. Στις ξακουστές ταβέρνες της εποχής ήταν μεταξύ των άλλων του «Ζώη», του «Σαλίγκαρου», του «Τασούλη», του «Χρυσού» κ.ά. Φυσικά η ρετσίνα δεν προσέλκυε μόνο τους επωνύμους, αλλά και όλους του κανταδόρους της Αθήνας, οι οποίοι έβρισκαν στις ταβέρνες την αφορμή να ξεδιπλώσουν το ταλέντο τους. Διάσημο επίσης ήταν και το «Καφέ-Αμάν», το οποίο βρισκόταν δίπλα στο ιστορικό θέατρο του Μπούκουρα.

Η εκκλησία των Αγίων Αναργύρων

Οι Άγιοι Ανάργυροι υπήρξαν η λαμπρότερη, ωραιότερη και ιστορικότερη εκκλησία του Ψυρρή. Κατασκευασμένη τον 11ο αιώνα έχει μορφή σταυροειδούς εγγεγραμμένου ναού με τρούλο, μορφή συνηθισμένη για τις εκκλησίες της εποχής αυτής. Το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό της εκκλησίας είναι ο τρούλος, ο οποίος είναι «διπλοθολικός», έχει δηλαδή δύο πατώματα. Το χαρακτηριστικό αυτό είναι ιδιαίτερα σπάνιο στην Ελλάδα καθώς συναντάται μόνο σε δύο ακόμη εκκλησίες, στο Προφήτη Ηλία, που βρίσκεται στο Σταυροπάζαρο, και σε άλλη μία στο Λαδά της Μεσσηνίας.

Ο ναός αναφέρεται και σαν «Άγιοι Ανάργυροι του Κολοκύνθη» λόγω του ότι το 1651 ανακαινίστηκε από τον ιερέα Δημήτριο Κολοκύνθη. Η εκκλησία των Αγ. Αναργύρων διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο στη ζωή του Ψυρρή κατά τη διάρκεια της τουρκοκρατίας και του αγώνα απελευθέρωσης. Μάλιστα, στον αυλόγυρο της εκκλησίας θάφτηκε κι ο οπλαρχηγός Παναγής Κτενάς, που είχε ορκιστεί πρώτος φρούραρχος της Αθήνας και σκοτώθηκε σε ατύχημα στη διάρκεια των πανηγυρισμών για την απελευθέρωση της τη 10η Ιουνίου 1822.

Πηγές:

Σύνταξη κειμένου: Κωνσταντίνα Κοντογιάννη

Επιμέλεια κειμένου: Ελευθερία Σακελλαρίου

https://www.maxmag.gr