Περπατώντας εδώ, στην καλύτερη περίπτωση, νομίζεις ότι συμμετέχεις σ’ ένα πανηγύρι των λαών. Βιαστικοί διαβάτες, εργαζόμενοι, αργόσχολοι, νοικοκυρές και καταναλωτές. Το φαρμακείο του Μπακάκου, το Μetropolis, τα ενεχυροδανειστήρια, τα sex shops, αλλά και το κατάστημα που πουλάει όπλα και σπαθιά. Και δίπλα ακριβώς ένας ολόκληρος κόσμος κινείται κάτω από τη μύτη μας και επιβιώνει με εξαιρετική μαεστρία.
Η πλατεία της Ομόνοιας κρύβει μια μυστική ζωή. Στα διάφορα στενά και σε παράδρομους της περιοχής το εμπόριο της μαύρης αγοράς πραγματικά ανθεί. Κούτες με αφορολόγητα τσιγάρα ανταλλάσσονται χέρι με χέρι, παπατζήδες στήνουν μπροστά σε χασομέρηδες περαστικούς παιχνίδια, ενώ το παράνομο στοίχημα δίνει και παίρνει σε πηγαδάκια. Λίγο πιο πέρα μπορεί κανείς να βρει άκρες για πλαστό διαβατήριο. Η νόμιμη και παράνομη δραστηριότητα στην πλατεία Ομονοίας ποτέ δεν σταματά.
Κι όταν πέφτει η νύχτα μόνο μερικά περίπτερα και κάποια καταστήματα έτοιμου φαγητού διανυκτερεύουν. Πάνω στην πλατεία δεν αράζουν παρέες που διασκεδάζουν. Εδώ περιφέρονται ενήλικα ζόμπι που εκπορνεύονται για μια δόση πρέζας. Απέναντι ακριβώς, κλούβα και αυτοκίνητα της αστυνομίας. Δεν βλέπουν τίποτα. Ούτε το πάρε-δώσε με τους εμπόρους που κάνουν χρυσές δουλειές, ούτε και τους ζωντανούς-νεκρούς που ψάχνουν φλέβα να τρυπήσουν πάνω στα πέλματα των ποδιών τους. Η ζωή στην κεντρική πλατεία της Αθήνας θυμίζει αστυνομική ταινία. Σε κάθε περίπτωση, μετά τις δέκα-έντεκα το βράδυ κανείς δεν βρίσκεται τυχαία στην Ομόνοια. Κι αν κανένας αδαής βρεθεί να περνοδιαβαίνει πάνω στην πλατεία, καθόλου απίθανο να γυρίσουν όλοι να τον κοιτάξουν – αυτόν τον διαφορετικό, τον καθαρό, τον καλογυαλισμένο. Άμα δεν σε ξέρουν, σου την πέφτουν. Ποιος είσαι, τι κάνεις…
Η πλατεία έχει τους δικούς της κανόνες. Ανήκει στους περιθωριακούςτης πόλης. Και όχι μόνο σήμερα, αλλά εδώ και χρόνια. Από τη μια πλευρά κάθονται τοξικομανείς, ενώ από την άλλη ομάδες μεταναστών περνούν την ώρα τους καθισμένοι κάτω από κάποια απ’ τις δέκα ελιές που συμβολίζουν τις δέκα φυλές της αρχαίας Αθήνας!
Αξίζει εδώ να αναφερθεί πως το μεγαλύτερο ποσοστό των νέων μεταναστών από χώρες της Ασίας διαμένουν στην περιοχή της Ομόνοιας. Ενδεικτικά, οι μετανάστες από το Μπανγκλαντές αριθμούν περί τους 11.000, με την πλειοψηφία τους, γύρω στο 75%, να κατοικεί στην Αθήνα, κυρίως στην Ομόνοια. Οι περισσότεροι εργάζονται σε εργοστάσια σε άλλες περιοχές. Επίσης, από τους 5.000 Κινέζους στην Ελλάδα, οι 3.000 ζουν στην Αθήνα, κυρίως στην Ομόνοια και στο Παγκράτι. Οι Κινέζοι, μάλιστα, έχουν αρχίσει να γεμίζουν τη γύρω περιοχή με εμπορικά καταστήματα, τα οποία δουλεύουν οι ίδιοι, δημιουργώντας σταδιακά μια China townστο κέντρο της Αθήνας. Δεν είναι, λοιπόν, καθόλου παράξενο που η βραδινή τους έξοδος κατευθύνεται στην πλατεία της Ομόνοιας.
Καθώς η ώρα περνά, νεαροί αλλοδαποί κοντά στην Αγίου Κωνσταντίνου φλερτάρουν διακριτικά με έλληνες πορνόγερους, παζαρεύοντας και δίνοντας κώλο για 20 ευρώ. Επί χρόνια η Ομόνοια λειτουργούσε ως ιδανικό ψωνιστήρι. Τα τελευταία χρόνια φαίνεται, όμως, πως απευθύνεται σε πιο… εξωτικά γούστα. Αν παρατηρήσει κανείς λίγο τα περίπτερα της πλατείας, ανάμεσα στην πληθώρα των περιοδικών, στην πρώτη γραμμή θα ξεχωρίσει τα πορνογραφικά έντυπα. Η πλατεία της Ομόνοιας σίγουρα λατρεύει το σεξ. Γύρω από αυτήν υπάρχουν κάποια σινεμά που προβάλλουν τσόντες, αν και είναι λιγότερα απ’ ό,τι στο παρελθόν.
Ένα άλλο πρόβλημα είναι οι άστεγοι. Καθημερινά το Ίδρυμα Αστέγων του δήμου Αθηναίων, στη συμβολή των οδών Πειραιώς και Σοφοκλέους, σιτίζει 580 χρήστες, ενώ συνολικά, μεσημέρι και βράδυ, περνούν από κει περισσότερα από 1.200 άτομα. (Όχι ότι λύνεται το πρόβλημα των άστεγων και των τοξικομανών…). Όπως και να ’χει, η γεωγραφία της δυστυχίας φαίνεται πως είναι ορατή εκεί όπου κάποιοι τη θέλουν αόρατη, στο όνομα της ανάπλασης και της εξυγίανσης. Μια βόλτα γύρω από την περιοχή της Ομόνοιας θα σε κάνει να ντραπείς που ζεις σ’ αυτήν την πόλη. Ποιο θέαμα μπορεί να προσφέρεται, αλήθεια, όταν ανθρώπινα περιττώματα και ούρα πάνω στα πεζοδρόμια συνυπάρχουν με ψόφια ποντίκια και ημιθανή ή νεκρά αδέσποτα; Η απίστευτη μπόχα που αναδίδεται από τα κοντινά σοκάκια με κάνει να αναρωτιέμαι πόσο ερεθιστικά μπορεί να επιδρά άραγε στον εγκέφαλο και στο στομάχι του πεινασμένου περαστικού, που διαλέγει να φάει ένα σάντουιτς ή μια τυρόπιτα στο κατάστημα κάποιας από τις μεγάλες αλυσίδες ταχυφαγείων που βρίσκονται πάνω στην πλατεία.
Τα πρόσωπα της Ομόνοιας μπορεί να είναι εφήμερα. Το ίδιο και οι καταστάσεις και οι ιστορίες που εκτυλίσσονται γύρω και πάνω της. Η πλατεία είναι καλτ. ΄Ετσι την έχουμε συνηθίσει, και ίσως δεν μπορούμε να τη φανταστούμε διαφορετικά. Ακόμα κι αν είναι το κακό σπυρί των Αθηνών.
Η πλατεία της Ομόνοιας είναι η δεύτερη σε σπουδαιότητα πλατεία στην πρωτεύουσα, μετά την πλατεία Συντάγματος. Είναι χαρακτηριστικό ότι βρίσκεται στη συμβολή έξι κεντρικών δρόμων της πόλης και αρκετών μικρότερων – Σταδίου, Αθηνάς, Πανεπιστημίου, 3ης Σεπτεμβρίου, Πειραιώς και Αγίου Κωνσταντίνου, καθώς και των οδών Κοτοπούλη και Δώρου, που έχουν πεζοδρομηθεί. Για το λόγο αυτόν ανέκαθεν αποτελούσε το πιο πολυσύχναστο και πολύβουο κομμάτι της Αθήνας.
Στο βιβλίο του Γιώργου Ιωάννου «Ομόνοια 1980» γίνεται μια προσπάθεια να οριστούν κατά έναν τρόπο τα όρια της πλατείας: «…Ίσως να βάλουμε μια τάξη, αν υποστηρίξουμε πως σ’ αυτό που λέμε Ομόνοια ανήκουν, εκτός των άλλων, και ολόκληρα τα οικοδομικά τετράγωνα που η μία από τις πλευρές τους βλέπει και σχηματίζει την πλατεία… Τι τα θες όμως; Ομόνοια είναι κυρίως η πλατεία, όλα τα άλλα υπάρχουν μόνο χάρη σ’ αυτήν, όχι μονάχα στο όνομά της αλλά και στην έλξη της». Δεν υπάρχει τίποτα πιο χαρακτηριστικό· όταν μιλάμε για το κέντρο της Αθήνας, εννοούμε την περιοχή γύρω από την Ομόνοια. Εδώ είναι έκδηλοι οι πιο έντονοι ρυθμοί της πόλης. Η Ομόνοια μεταμορφώνεται πρωί-βράδυ, δείχνοντας μάλλον το πιο σκληρό της πρόσωπο στους αθηναίους πολίτες.
Το ωραίον της «oμονοίας» όνομα
Η Ομόνοια έχει αδιαμφισβήτητα μακρά ιστορία. Πολλοί ήταν οι αρχιτέκτονες που δοκίμασαν να πειραματιστούν μαζί της. Πολλά σχέδια, πολλά όνειρα, πολλές συζητήσεις – και, όμως, με τη σημερινή της μορφή εκφράζεται μια απέραντη αμηχανία. Όλα τα σχέδια και οι φανταστικές ιδέες λαμπρών αρχιτεκτόνων πνίγηκαν στο σιντριβάνι τη δεκαετία του ’80, δίνοντας τη θέση τους στο κύριο χαρακτηριστικό υλικό δόμησης της πόλης μας, το μπετόν.
* Το 1833 οι αρχιτέκτονες Κλεάνθης και Σάουμπερτ την είχαν σχεδιάσει ορθογώνια και η επίσημη ονομασία της ήταν πλατεία Ανακτόρων. Γύρω της θα χτίζονταν τα ανάκτορα με θέα την Ακρόπολη και όλα τα δημόσια κτήρια. Το σχέδιο αυτό δεν εφαρμόστηκε ποτέ.
* Το 1834 ανετέθη στον βαυαρό αρχιτέκτονα Λέο φον Κλέντσε η αναθεώρηση του προηγούμενου σχεδίου. Το νέο σχέδιο προέβλεπε τη δημιουργία μιας μικρής κυκλικής πλατείας, η οποία πήρε το όνομα του βασιλιά Όθωνα – πλατεία Όθωνος. Και αυτό, όμως, δεν εφαρμόστηκε.
* Το 1849 με βασιλικό διάταγμα η πλατεία παίρνει σχήμα ορθογώνιο.
* Το 1863, μετά την εκθρόνιση του Όθωνα, γίνεται σύμβολο ενότητας των αντιμαχόμενων για το ζήτημα της βασιλείας πολιτικών πλευρών και μετονομάζεται πλατεία Ομονοίας. Το απομεσήμερο της 14ης Οκτωβρίου πλήθος Αθηναίων συγκεντρώθηκε στην πλατεία για να πανηγυρίσει την έξωση του Όθωνα. Μετά τη δοξολογία, ο πρόεδρος της προσωρινής κυβέρνησης Δημήτριος Βούλγαρης απευθύνθηκε προς τους συγκεντρωμένους. Ανάμεσα σε άλλα ακούστηκαν και τα εξής: «Ας ορκισθώμεν επί της πλατείας ταύτης, της λαβούσης ήδη το ωραίον της “oμονοίας” όνομα, και ας είπη έκαστος εξ ημών: ορκίζομαι πίστιν εις την πατρίδα και υπακοήν εις τας εθνικάς αποφάσεις».
* Κατά την περίοδο της βασιλείας του Γεωργίου A΄ (τέλη του 19ου αιώνα) η πλατεία ευπρεπίστηκε και δεντροφυτεύτηκε.
* Το 1877 φωτίζεται με λάμπες φωταερίου.
* Το 1880 γίνεται αφετηρία του ιπποσιδηροδρόμου.
* Το 1895 δημιουργείται ο σταθμός του τρένου Αθηνών - Πειραιώς.
* Το 1930 γίνεται κυκλική. Κατασκευάστηκαν τότε στο κέντρο της περίπτερα για τους ανθοπώλες και λειτούργησε ο νέος σταθμός του ηλεκτρικού τρένου. Έκτοτε άρχισε να αποκτά περισσότερο εμπορικό χαρακτήρα και να αποτελεί το πιο αναγνωρίσιμο σημείο της Αθήνας για τους κατοίκους της επαρχίας που έρχονταν στην πρωτεύουσα.
* Και κάτι ιδιαίτερα ενδιαφέρον: στις 15 Οκτωβρίου 1954 άρχισε η διαρρύθμιση του υπόγειου χώρου, με την κατασκευή μιας υπόγειας πλατείας με τράπεζες, καταστήματα και ταχυδρομείο, αλλά και με τις πρώτες κυλιόμενες σκάλες. Τότε απέκτησε και τις Μούσες, εννέα αγάλματα πάνω σε κίονες ιωνικού ρυθμού, προκειμένου να καλυφθούν οι αεραγωγοί του τρένου.
* Η μεγάλη αναδιάταξη της πλατείας έγινε το 1960, όταν ξηλώθηκαν τα τραμ και άλλαξε η φυσιογνωμία της. Ο χώρος της περιορίστηκε αισθητά και στο κέντρο της κατασκευάστηκε ένα σιντριβάνι.
* Μεταγενέστερα άλλαξε πολλές φορές. Η τελευταία αλλαγή της ήταν με την εγκατάσταση του γυάλινου «Δρομέα», έργο του γλύπτη Κώστα Βαρώτσου, που πήρε τη θέση του σιντριβανιού το 1988, ώσπου μετεγκαταστάθηκε μπροστά από το Χίλτον, λόγω της έναρξης εργασιών του μετρό στην πλατεία.
* Με την πάροδο των χρόνων η πλατεία γνώρισε πολλές μετατροπές, αλλά πάντα διατηρούσε το κυκλικό της σχήμα. Κατά τη διάρκεια της τελευταίας της ανακαίνισης, που έγινε λίγο πριν από τους Ολυμπιακούς Αγώνες της Αθήνας (2004), οι επαΐοντες κατάφεραν να τετραγωνίσουν τον κύκλο! Μια αλλαγή που άλλαξε τις συνήθειες μιας ζωής για τους Αθηναίους, καθώς οι κυκλοφοριακές μεταρρυθμίσεις που επέφερε ο τετραγωνισμός της πλατείας ήταν τεράστιες. Σήμερα η πλατεία Ομονοίας –αυτή που στα τέλη του 19ου αιώνα ήταν από τις πιο κεντρικές και όμορφες περιοχές της Αθήνας, με μεγάλα και καλά ξενοδοχεία, όπως το «Μπάγκειον» και το «Μέγας Αλέξανδρος», με πολλά καφενεία και κέντρα διασκέδασης– έχει μετατραπεί ουσιαστικά σε οδικό κόμβο κι έχει αποκοπεί από την ιστορία της.
Η σημερινή της μορφή οφείλεται σε ένα συνολικό πρόγραμμα που εφαρμόστηκε υπό τον συντονισμό του ΥΠΕΧΩΔΕ και εκπονήθηκε από την εταιρεία Αττικό Μετρό, την Εταιρεία Ενοποίησης Αρχαιολογικών Χώρων, τη Γενική Γραμματεία Δημοσίων Έργων και τον Οργανισμό Αστικών Συγκοινωνιών Αθήνας. Επί τη αναμορφώσει της πλατείας, το 2001, ο τότε υπουργός ΠΕΧΩΔΕ Κώστας Λαλιώτης είχε πει: «Η Ομόνοιαθέλουμε να διατηρήσει αυτό που έχει,δηλαδή να είναι ένας χώρος επικοινωνίας,ένας χώρος ζωντανός,ένας τόπος πολιτισμικής αλλά και διαταξικής αναφοράς». Πώς ακριβώς το εννοούσε αυτό, κανείς δεν ξέρει...