Το «ιερό τέρας» Κατίνα Παξινού

Οι μνημειώδεις ερμηνείες της στο σανίδι, που σφράγισαν τους ρόλους του κλασικού ρεπερτορίου, και η 45χρονη καριέρα της στο θέατρο μπορούν να ξεπεραστούν μόνο από τη δίψα της για ζωή.

Η κορυφαία ελληνίδα ηθοποιός, με πραγματικά διεθνή καριέρα στις πλάτες της, έδωσε στους χαρακτήρες του παγκόσμιου θεάτρου λίγη από τη λάμψη της: Κλυταιμνήστρα, Ηλέκτρα, Ιοκάστη, Μπερνάρντα Άλμπα, Μήδεια, Ολίβια, Αγαύη, λαίδη Μάκβεθ, Γερτρούδη, Έντα Γκάμπλερ και πολλές ακόμα ηρωίδες του θεάτρου βρήκαν την ιδανική ενσάρκωσή τους στις ερμηνείες της Παξινού.

Όσοι ευτύχησαν να τη δουν στη σκηνή, παραμιλούσαν από τις ερμηνείες της, με το κοινό να λατρεύει το θέατρο επειδή ακριβώς έπαιζε η Παξινού.

Πέρα όμως από πολύπλευρη και ανεπανάληπτη καλλιτεχνική προσωπικότητα, η Παξινού ήταν άνθρωπος καλόκαρδος, προσιτός και με χιούμορ, γεγονός που θα έκανε τον Ευγένιο Ο'Νιλ να σημειώσει για εκείνη: «Είναι τόσο σπάνιο στον καιρό μας να ανταμώσει κανείς στο θέατρο μια τόσο εκλεκτή και απλή γυναίκα και συνάμα μια τόσο σπουδαία καλλιτέχνιδα».

Ας δούμε τα σημαντικότερα γεγονότα της ζωής της...

Πρώτα χρόνια 



Η Κατίνα Κωνσταντοπούλου γεννιέται στις 15 Δεκεμβρίου 1900 στον Πειραιά, μέσα σε μεγαλοαστική οικογένεια, με τον πατέρα της, Βασίλη Κωνσταντόπουλο, να διατηρεί αλευροβιομηχανία. Η ανήσυχη φύση της Κατίνας θα την ωθήσει να ασχοληθεί από μικρή με διάφορες δραστηριότητες, την ώρα που ο ζωηρός της χαρακτήρας θα κάνει τους γονείς της να τη στείλουν εσώκλειστη σε σχολείο της Ελβετίας.

Μετά τις σχολικές της υποχρεώσεις, η Κατίνα θα παραμείνει στην Ελβετία για να φοιτήσει στο Ωδείο της Γενεύης, σπουδάζοντας μουσική και τραγούδι. Σειρά κατόπιν έχουν αντίστοιχες σχολές σε Βιέννη, Βερολίνο και Κωστάντζα, με τις επιδόσεις της να την αναγορεύουν σε αδιαμφισβήτητο ταλέντο.

Ο γάμος με τον Παξινό


Επιστρέφοντας στην Ελλάδα, θα παντρευτεί τον βιομήχανο Ιωάννη Παξινό, με τον οποίο και θα αποκτήσει δύο κόρες, την Έθελ και την Ιλεάνα. Δυστυχώς, αργότερα η πρώτη της κόρη θα χάσει τη ζωή της, γεγονός που θα στιγματίσει τη νεαρή μητέρα. Ο γάμος τους έμελλε να κρατήσει μόλις τρία χρόνια.

Την ίδια εποχή θα ξεκινήσει και η καλλιτεχνική της σταδιοδρομία, με το ταλέντο και την αγάπη της για την τέχνη να την ξεχωρίζουν από τον σωρό και τις πρώτες επιτυχίες να έρχονται σχετικά νωρίς.

Πρώτα βήματα στο θέατρο



Ο πρώτος αξιομνημόνευτος ρόλος της ήταν αυτός της αδελφής Βεατρίκης στο ομώνυμο μελόδραμα που έγραψε ειδικά για την Παξινού ο σπουδαίος συνθέτης Δημήτρης Μητρόπουλος. Ήταν το 1920 στο Δημοτικό Θέατρο του Πειραιά όταν τέθηκαν λοιπόν οι βάσεις για την εκπληκτική της μετέπειτα καριέρα.

Μέχρι το 1926 θα πραγματοποιήσει εμφανίσεις ως λυρική καλλιτέχνις, με τον πρώτο θεατρικό ρόλο να έρχεται τον Δεκέμβριο του 1928 στο θέατρο Κοτοπούλη: η Παξινού πρωταγωνιστεί στη «Γυμνή Γυναίκα» του Μπατάιγ, ρόλος που θα την καθιερώσει στις συνειδήσεις κοινού και κριτικών ως δεινή ερμηνεύτρια δραματικού ρεπερτορίου.

Γνωριμία με τον Μινωτή



Το 1931 θα συνεργαστεί με τον επίσης κορυφαίο Αλέξη Μινωτή, προσχωρώντας από κοινού στον νεότευκτο θίασο του σπουδαίου Αιμίλιου Βεάκη. Η γνωριμία Παξινού-Μινωτή έμελλε να είναι καθοριστική για τη ζωή αμφότερων, με τους δυο τους να συνδέονται ερωτικά και να παντρεύονται τυπικά αργότερα (1940), γινόμενος ο ένας για τον άλλο παντοτινός σύντροφος στη ζωή και το σανίδι, με την κοινή τους ζωή να μετρά τέσσερις ολόκληρες δεκαετίες.

Η αρμονική συνεργασία του καλλιτεχνικού διδύμου θα τους εκτόξευε στην κορυφή: από το 1932 έως και το 1940 θα κάνουν τη διαφορά στο ελληνικό θέατρο, με μνημειώδεις παραστάσεις που θα σφραγίσουν τη μνήμη του κοινού. Παξινού και Μινωτής προσκαλούνται το 1932 να συνεργαστούν με το Εθνικό Θέατρο (ιδρύθηκε το 1930), συνεργασία που έμελλε να συνεχιστεί για χρόνια, με έργα κλασικού ρεπερτορίου και αρχαίου δράματος.

Το 1940 η Παξινού εγκαταλείπει το Εθνικό Θέατρο, ήταν πλέον ώρα να κατακτήσει και την Ευρώπη. Περιοδεύει σε Λονδίνο, Φρανκφούρτη και Βερολίνο με διθυραμβικές κριτικές...

Η περίοδος της Αμερικής



Στην περίοδο του Β' Παγκοσμίου η Παξινού εγκαταλείπει την Ελλάδα και εγκαθίσταται στην Αμερική (Μάιος 1941). Σαν ένα καπρίτσιο της μοίρας λες, ο δρόμος για να επιστρέψει από το Λονδίνο όπου περιόδευε στην Ελλάδα ανακόπηκε από τον πόλεμο, με μόνη επιλογή να είναι οι ΗΠΑ. Οι πρώτοι ρόλοι στο Μπρόντγουεϊ έρχονται σιγά-σιγά, με την Παξινού να χτίζει προοδευτικά όνομα στο ιδιαίτερα απαιτητικό θεατρικό τοπίο της Νέας Υόρκης και τον Μινωτή να την ακολουθεί εκεί, έπειτα από πολλές προσωπικές περιπέτειες.

Σειρά έχει κατόπιν ο κινηματογράφος, τον οποίο και κατακτά με σταθερά και αποφασιστικά βήματα. Το 1944 έρχεται ο ρόλος που θα την καθιερώσει αποφασιστικά σε διεθνές επίπεδο, χαρίζοντάς της Όσκαρ Β' Γυναικείου Ρόλου: είναι το φιλμ «Για Ποιον Χτυπά η Καμπάνα», με την Παξινού να υποδύεται τον ρόλο της φλογερής ισπανίδας ηρωίδας Πιλάρ!



Η Παξινού είναι ήδη γνωστή στο Χόλιγουντ όταν θα βραβευτεί και με το βραβείο Κορτό για την ερμηνεία της στο έργο «Το Πένθος Ταιριάζει στην Ηλέκτρα»...

Επιστροφή στην Ελλάδα



Το 1952 θα βρει την Παξινού πίσω στα πατρώα εδάφη, όπου και θα επιστρέψει σύντομα στις εμφανίσεις της στο Εθνικό Θέατρο (1955), ερμηνεύοντας κορυφαίους ρόλους στο πλευρό του Μινωτή. Το ελληνικό θέατρο της ανήκει, σημειώνοντας τη μία επιτυχία πίσω από την άλλη και κατακτώντας Ηρώδειο και Επίδαυρο: αφήνει εποχή στην αρχαία τραγωδία!

Η διεθνής φήμη της δεν έχει ωστόσο ξεχαστεί από την επιστροφή της στην Ελλάδα. Ο Όρσον Γουέλς την επιλέγει για τον «Κύριο Αρκάντιν» του (1955) και κατόπιν ο Λουκίνο Βισκόντι την αναζητά για το αριστούργημά του «Ο Ρόκο και τ' Αδέλφια του» (1960).

Σε τηλεγράφημα του ίδιου του Γουέλς στον Mινωτή για την ερμηνεία της Παξινού στο φιλμ του, ο κορυφαίος σκηνοθέτης σημειώνει: «Πρόσφατα είδα τον "Kύριο Aρκάντιν" σχεδόν ολοκληρωμένο και μπορώ να σας διαβεβαιώσω άλλη μια φορά ότι η Kατίνα Παξινού δεν είναι μόνο μεγάλη, είναι μοναδική».

Η εποχή της δικτατορίας



Στη διάρκεια της δικτατορίας, η Παξινού θα εγκαταλείψει το Εθνικό Θέατρο (1968) και θα συγκροτήσει δικό της θίασο -με τον Μινωτή-, το «Θέατρο Παξινού», γνωρίζοντας και πάλι επιτυχίες: ανεβάζουν Λόρκα, Ίψεν και Μπρεχτ σε παραστάσεις που μνημονεύονται ακόμα για την αρτιότητα και την τόλμη τους.

Θάνατος



Η τελευταία παράσταση της μεγάλης κυρίας στο θέατρο ήταν στο «Μάνα κουράγιο» του Μπρεχτ, ενώ η στερνή της κινηματογραφική εμφάνιση είναι στο «Νησί της Αφροδίτης» (1969). Η Κατίνα Παξινού πέθανε στην Αθήνα στις 22 Φεβρουαρίου 1973, με το ελληνικό θεατρικό κοινό να πενθεί.

Όπως άλλωστε παρατήρησε ο Παναγιώτης Kανελλόπουλος στο αποχαιρετιστήριο άρθρο του για την Παξινού στη «Nέα Eστία»: «Όταν φεύγει μια μεγάλη ηθοποιός, φεύγουν όλα τα πρόσωπα που είχε εκείνη ενσαρκώσει. H αθέατη αυτή συνοδεία προσώπων έχει κάτι το ιερό και ανατριχιαστικά μυστηριακό. Tο αισθάνθηκα για πρώτη φορά ιδιαίτερα όταν είδα να οδηγείται στην τελευταία της κατοικία η Kατίνα Παξινού. Έκλεισα μια στιγμή τα μάτια μου και είδα να τη συνοδεύουν και να φεύγουν για πάντα μαζί της η Hλέκτρα, η Eκάβη και η Mπερνάρντα Άλμπα, η Iοκάστη και η Άννα Kρίστι, η Άτοσσα και η Πιλάρ, η Φαίδρα και η Έντα Γκάμπλερ, η Hλέκτρα, η Mήδεια και η Mάνα Kουράγιο και άλλες μορφές που έτσι όπως τις είχε ενσαρκώσει η Kατίνα δεν πρόκειται ποτέ πια να περπατήσουν πάνω στη Γη».

Κληρονομιά



Το «φαινόμενο» της ιστορίας του ελληνικού θεάτρου υπερέβη τα ασφυκτικά όρια της εγχώριας παραγωγής και κατέκτησε με τις ερμηνείες της Ευρώπη και Αμερική, πριν περάσει στον κινηματογράφο και κατακτήσει την οικουμένη.

Οι αμέτρητες θεατρικές επιτυχίες της και οι 11 κινηματογραφικές ταινίες που συμμετείχε δεν αφήνουν περιθώρια αμφιβολίας. H Kατίνα Παξινού δεν ήταν μόνο η πρώτη (και μοναδική) Eλληνίδα που βραβεύτηκε με Όσκαρ, ήταν η πρώτη μη αμερικανίδα ηθοποιός που βραβευόταν ποτέ με την ύψιστη διάκριση της Αμερικανικής Ακαδημίας Κινηματογράφου!

Η Παξινού έκανε επίσης μεταφράσεις θεατρικών έργων του Ευγένιου Ο'Νιλ και έγραψε τη μουσική για την παράσταση «Οιδίπους Τύραννος» του Σοφοκλή, που ανέβασε το Εθνικό Θέατρο το 1933. Ήταν όμως και το άλλο: δέκα χρόνια μετά τη γνωριμία Μινωτή-Παξινού, αποφασίζουν να ανεβάσουν με το Eθνικό Θέατρο την «Hλέκτρα» του Σοφοκλή στην Eπίδαυρο.



Eίναι η πρώτη σύγχρονη επαγγελματική παράσταση που γίνεται εκεί, με τον ιερό για τους ηθοποιούς χώρο να γνωρίζει μια «δεύτερη ζωή»! Και η μαγική αυτή συγκυρία ξεκινά με τη φαεινή ιδέα της Παξινού και του Mινωτή...