Οι κόντρες με τον Χατζηαποστόλου και τον Τσιτσάνη, η ανακάλυψη του Βαμβακάρη και άλλες στιγμές από τη ζωή του «εταιρειάρχη» που ανέδειξε το λαϊκό τραγούδι
Από αριστερά, Μίνως Μάτσας, Μπάμπης Τσετίνης, Χρήστος Λεοντής και Μάκης Μάτσας στα μέσα της δεκαετίας του 1960
Ηταν κάπου στις αρχές της δεκαετίας του '30 όταν ένας ολίγον περιθωριακός τύπος με τραγιάσκα και μακρύ παλτό που έγραφε μουσική και τον έλεγαν Μάρκο Βαμβακάρηπροσέγγισε τον σχεδόν 30χρονο τότε Μίνωα Μάτσα που είχε την ευθύνη των επιλογών στις εταιρείες Odeon και Parlophone και του ζήτησε να του παίξει κάποια τραγούδια με το μπαγλαμαδάκι του.
Παρ' όλο που οι μνήμες από τη Μικρασιατική Καταστροφή ήταν νωπές, το μπουζούκι υπό διωγμόν και το μουσικό κατεστημένο της εποχής προωθούσε την ελαφρά μουσική, ο διορατικός Μίνως άκουσε τα τραγούδια του Βαμβακάρη και αντιλήφθηκε ότι είχε πέσει σε φλέβα χρυσού. Για κακή του τύχη, όμως, τις ηχογραφήσεις που ξεκίνησαν αμέσως τις άκουσε ο καθιερωμένος μουσουργός Νίκος Χατζηαποστόλου, ο οποίος ηχογραφούσε κάποια οπερέτα.
«Αυτή τη μουσική θα βάλεις κάτω από το σήμα που ηχογραφώ εγώ;» ρώτησε τον Μίνωα Μάτσα. «Μαέστρο μου, ναι, γιατί όχι;» απάντησε εκείνος. «Αν το κάνεις, εγώ δεν πρόκειται να ξαναηχογραφήσω στην Odeon» τον προειδοποίησε ο μαέστρος. «Οπως εγώ δεν ανακατεύομαι στις παρτιτούρες σου, θα σε παρακαλούσα να μην ανακατεύεσαι και εσύ στη δουλειά μου» του απάντησε εκείνος. Ο Χατζηαποστόλου έκλεισε τις παρτιτούρες του, σταμάτησε τη συνεργασία με τον Μάτσα, αλλά ο δεύτερος είχε κερδίσει έναν Βαμβακάρη.
«Αυτός ήταν ο πατέρας μου» μας λέει ο γιος του Μάκης Μάτσας, πρόεδρος της Minos-EΜΙ, με την ευκαιρία της ονοματοδοσίας πλατείας των Ιωαννίνων, γενέτειρας του πατέρα του, ως πλατείας Μίνωος Μάτσα, παρουσία του Προέδρου της ΔημοκρατίαςΚάρολου Παπούλια την Τετάρτη 20 Φεβρουαρίου. Ημέρα που έγιναν και τα αποκαλυπτήρια γλυπτού του Κώστα Βαρώτσου, δωρεά της οικογένειας Μάτσα. «Αν δίσταζε να χάσει την προσωπικότητα του Χατζηαποστόλου, ο Βαμβακάρης δεν θα υπήρχε σήμερα διότι οι πόρτες των άλλων δισκογραφικών εταιρειών ήταν κλειστές».
Σύμφωνα με τον Μάκη Μάτσα, ο πατέρας του υπέστη πόλεμο από όλους τους μεγάλους μαέστρους ελαφράς μουσικής οι οποίοι αποτελούσαν το μουσικό κατεστημένο της εποχής. Και αυτό διότι μόλις βγήκαν οι δίσκοι του Βαμβακάρη έγινε λαϊκό προσκύνημα. «Οι αστυνομικοί είχαν τον Βαμβακάρη ως κράχτη: πήγαιναν εκεί όπου έπαιζε για να συλλάβουν τους... υπόπτους. Το είδος του Βαμβακάρη ήταν το είδος της φυλακής».
Αινιγματικός στιχουργός
Παιδί με δημοτικά ακούσματα, ο Μίνως Μάτσας είχε στραμμένες τις κεραίες του σε ολόκληρο τον ελλαδικό χώρο. Ηταν το τέταρτο και τελευταίο παιδί μεσοαστικής οικογένειας ρωμανιωτών εβραίων που γεννήθηκε στις αρχές του προηγούμενου αιώνα στην Πρέβεζα, αλλά από μικρή ηλικία βρέθηκε και μεγάλωσε στα Γιάννενα. Η κλίση του στη μουσική υπήρξε έμφυτη: σε νεαρή ηλικία έμαθε να παίζει κλαρίνο και βρέθηκε στη Φιλαρμονική της Πρέβεζας.
«Στην Αθήνα έκανε νομικές και οικονομικές σπουδές. Και ήταν οι εβραίοι έμποροι Αμπραβάνελ και Μπενβινίστε, ιδιοκτήτες της Odeon και Parlophone, που διέκριναν τις διοικητικές και καλλιτεχνικές ικανότητές του και τον προσέλαβαν ως υπεύθυνο επιλογής ρεπερτορίου της εταιρείας. Εξελίχθηκε σε καλλιτεχνικό διευθυντή με σημαντικές επιτυχίες - και σε αυτό ίσως συνέβαλε το ότι έγραφε στίχους» λέει ο Μάκης Μάτσας.
Ο Μίνως Μάτσας υπήρξε στιχουργός επιτυχιών όπως «Το μινόρε της αυγής», «Ο Αντώνης ο βαρκάρης», «Είσαι εσύ ο άνθρωπός μου» κτλ. Ωστόσο, αν και πολυγραφότατος, ελάχιστος αριθμός δίσκων φέρει στην ετικέτα το όνομά του, ενώ χρησιμοποιώντας εννέα ψευδώνυμα οικοδόμησε το πρότυπο του «αινιγματικού» δημιουργού. Δεν έδωσε ποτέ του συνέντευξη επί 30 χρόνια και ο γιος του δεν κατάφερε να βρει σχεδόν καμία φωτογραφία του με όλους τους μεγάλους του λαϊκού τραγουδιού που εκείνος ανέδειξε.
Διότι πολλοί από αυτούς «ανακαλύφθηκαν» από τον Μάτσα. Εκτός από τον Βαμβακάρη, η λίστα περιλαμβάνει ονόματα όπως του Γιάννη Παπαϊωάννου, του Απόστολου Καλδάρα, του Απόστολου Χατζηχρήστου, του Γιώργου Κάβουρα, του Κώστα Ρούκουνα, του Τάκη Μπίνη, της Μαίρης Λίντα, της Ρόζας Εσκενάζυ, του Πάνου Γαβαλά, του Βαγγέλη Περπινιάδη, του Κώστα Μουντάκη, του Νίκου Ξυλούρη και πολλών άλλων.
Οι δύο «Τραυματίες»
«Μία από τις μεγαλύτερες ανακαλύψεις του ήταν ο Βασίλης Τσιτσάνης» σημειώνει ο Μάκης Μάτσας. «Ο πατέρας μου τον βρήκε να φοράει παπούτσια από προβιές ζώων. Τέτοια φτώχεια... Ηταν όμως ένα φιλόδοξο παιδί που είχε έρθει στην Αθήνα για να σπουδάσει και έπαιζε σπουδαίο μπουζούκι. Στην αρχή ο πατέρας μου τον χρησιμοποίησε ως οργανοπαίκτη στις ηχογραφήσεις. Στην πορεία άρχισε να καταλαβαίνει ότι αυτός ο άνθρωπος είχε μυαλό και μουσική φλέβα και άρχισε να ηχογραφεί δικά του τραγούδια. Οταν πρωτοβγήκαν δεν είχαν ανταπόκριση αλλά σιγά-σιγά άρχισαν να γίνονται μεγάλες επιτυχίες».
Ενδεικτικό του χαρακτήρα του ήταν το πώς διέκοψε τις σχέσεις του με τον Τσιτσάνη: «Δεν ήθελε να αθετήσει τον λόγο που είχε δώσει σε έναν εκκολαπτόμενο συνθέτη της εποχής του Εμφυλίου, τον Μπάμπη Μπακάλη» λέει ο Μάκης Μάτσας. «Τότε κάθε σπίτι είχε και έναν τραυματία. Ο Μπακάλης ήρθε στο Λουτράκι όπου παραθέριζε ο πατέρας μου και του είπε ότι είχε ένα τραγούδι που θα έκανε μεγάλο σουξέ με τίτλο "Ο τραυματίας". Μετά από λίγες ημέρες τον βρήκε και ο Τσιτσάνης. "Μίνωα, σου έφερα μεγάλη επιτυχία" του είπε. "Τι, Βασίλη μου;" τον ρώτησε εκείνος. "Τον Τραυματία". "Ωραίο το θέμα, αλλά μου το έφερε κι ένας άλλος, ο Μπάμπης Μπακάλης". Ο Τσιτάνης εκνευρίστηκε. "Και ποιος είναι αυτός; Δεν τον ξέρει ούτε η μάνα του!". Και ξεκίνησε μια λογομαχία για το αν θα κυκλοφορούσαν τραγούδια με τους ίδιους τίτλους που στο τέλος κατέληξε σε οριστική σύγκρουση. Στον Τσιτσάνη, που επέμενε να κυκλοφορήσει μόνο ο δικός του "Τραυματίας", o πατέρας μου του είπε ότι λυπάται πολύ αλλά δεν θα ήθελε να αθετήσει τον λόγο του».
'Παρά την κλίση του στο λαϊκό τραγούδι, πάντως, ο Μίνως Μάτσας ασχολήθηκε και με το αποκαλούμενο «ελαφρό» συνεργαζόμενος με τραγουδιστές όπως ο Φώτης Πολυμέρης, ηΚούλα Νικολαΐδου, η Ρένα Βλαχοπούλου, η Μπελίντα, η Νάνα Μούσχουρη...
«Ευλόγησε» τη νεότερη γενιά
Η αρχή του τέλους της Odeon ξεκίνησε με το έμφραγμα που υπέστη ο Μίνως Μάτσας.«To 1960 η εταιρεία ήταν έτοιμη για πτώχευση. Με την προσωπική μου εμπλοκή, η πτώχευση τελικά δεν συνέβη. Ηθελα να γίνω γιατρός, αλλά οι προτεραιότητες ήταν άλλες. Ετσι δημιουργήθηκε η Μίνως Μάτσας και Υιός. Ηταν μια δεύτερη φάση, την οποία "πήρα πάνω μου" διότι ο πατέρας μου δεν ήταν σε θέση να συνεχίσει. Το 1990 η εταιρεία έγινε πολυεθνική, ως Minos-Emi, και σήμερα το τιμόνι κρατάει η κόρη μου, Μαργαρίτα, η τρίτη γενιά Μάτσα» λέει ο γιος του Μάκης. Ο Μίνως Μάτσας πέθανε στις 25 Σεπτεμβρίου του 1970. Στη δεκαετία του 1960 μπορεί να μη συμμετείχε όπως παλιά στη δισκογραφία, αλλά έδωσε την «ευλογία» του στη νέα γενιά καλλιτεχνών. Στον Χρήστο Λεοντή, στον Μάνο Λοΐζο, στον Λευτέρη Παπαδόπουλο, στον Σταύρο Κουγιουμτζή, στον Γιώργο Νταλάρακαι σε τόσους άλλους, που θα έπαιρναν τα ηνία από τους παλαιότερους και θα εξέλισσαν το ελληνικό τραγούδι.
Η αρχή του τέλους της Odeon ξεκίνησε με το έμφραγμα που υπέστη ο Μίνως Μάτσας.«To 1960 η εταιρεία ήταν έτοιμη για πτώχευση. Με την προσωπική μου εμπλοκή, η πτώχευση τελικά δεν συνέβη. Ηθελα να γίνω γιατρός, αλλά οι προτεραιότητες ήταν άλλες. Ετσι δημιουργήθηκε η Μίνως Μάτσας και Υιός. Ηταν μια δεύτερη φάση, την οποία "πήρα πάνω μου" διότι ο πατέρας μου δεν ήταν σε θέση να συνεχίσει. Το 1990 η εταιρεία έγινε πολυεθνική, ως Minos-Emi, και σήμερα το τιμόνι κρατάει η κόρη μου, Μαργαρίτα, η τρίτη γενιά Μάτσα» λέει ο γιος του Μάκης. Ο Μίνως Μάτσας πέθανε στις 25 Σεπτεμβρίου του 1970. Στη δεκαετία του 1960 μπορεί να μη συμμετείχε όπως παλιά στη δισκογραφία, αλλά έδωσε την «ευλογία» του στη νέα γενιά καλλιτεχνών. Στον Χρήστο Λεοντή, στον Μάνο Λοΐζο, στον Λευτέρη Παπαδόπουλο, στον Σταύρο Κουγιουμτζή, στον Γιώργο Νταλάρακαι σε τόσους άλλους, που θα έπαιρναν τα ηνία από τους παλαιότερους και θα εξέλισσαν το ελληνικό τραγούδι.