ΠΛΑΚΑ
Περνώντας τη Φιλελλήνων, ξαφνικά μεταφέρεσαι σε άλλον πλανήτη. Βλέπεις χαρούμενους τουρίστες από όλο τον κόσμο να φωτογραφίζουν τα νεοκλασικά και αρ ντεκό κτίρια, να αγοράζουν σουβενίρ, να ρωτούν για το Μουσείο της Ακρόπολης... Καλωσήρθες στην Πλάκα: Στο νησί στη μέση της Αθήνας.
Η Αθήνα έχει βιώσει εποχές ανόδου, ακμής, κυριαρχίας όπως και παρακμής, καταστροφών και αναγέννησης. Πάντα κόμβος της πολυτάραχης ιστορίας της, υπήρξε ο χώρος γύρω από τον βράχο της Ακρόπολης: Η σημερινή Πλάκα. Είναι η παλιότερη γειτονιά, όχι μόνο της πρωτεύουσας, αλλά και της Ευρώπης, αφού κατοικείται από τα νεολιθικά χρόνια.
Παιδικό Μουσείο. Σχεδιάζει και πραγματοποιεί εκπαιδευτικά προγράμματα εντός, σε άλλα μουσεία ή χώρους πολιτισμού και εκπαίδευσης.
Την κλασική εποχή είναι το επίκεντρο της κοινωνικής και πολιτιστικής ζωής της πόλης. Οι εύποροι πολίτες χρηματοδοτούν τις δραματικές και μουσικές παραστάσεις. Το μνημείο του Λυσικράτη διασώζεται στην Τριπόδων, είναι το τελευταίο από τα μνημεία χορηγιών που κοσμούσαν την αρχαία οδό. Την περίοδο της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας η Αθήνα παρακμάζει. Ωστόσο, η Πλάκα συνεχίζει να κατοικείται, όπως μαρτυρούν τα διάσπαρτα εκκλησάκια του 11ου και 12ου αιώνα. Στους σκοτεινούς αιώνες της Φραγκοκρατίας και της Τουρκοκρατίας οι Πλακιώτες περνούν τα πάνδεινα: Φωτιές, σφαγές, γιουρούσια, παιδομαζώματα, επιδημίες ευλογιάς και χολέρας. Κατά τον πόλεμο της Aνεξαρτησίας προξενούνται ακόμα μεγαλύτερες καταστροφές. Οταν οι Τούρκοι παραδίδουν την Ακρόπολη στους Ελληνες το 1833, ο οικισμός είναι σχεδόν κατεστραμμένος, με ελάχιστα σπίτια και εκκλησίες.
Το 1834 η Αθήνα ορίζεται πρωτεύουσα του νέου ελληνικού κράτους και ξεκινά μια νέα εποχή για την Πλάκα. Η τότε κυβέρνηση αναθέτει στον Φον Κλέντζε να αναθεωρήσει το αρχικό σχέδιο πόλης που συντάσσουν οι Κλεάνθης - Schaubert. Η μελέτη εγκρίνεται και από το 1835 ξεκινά η εντατική ανοικοδόμηση. Οι εύποροι αστοί χτίζουν μεγαλοπρεπείς οικίες. Χαρακτηριστικό παράδειγμα το σπίτι του Τσάτσου στην Κυδαθηναίων.Ταυτόχρονα, στις παρυφές της Πλάκας, τόπο ακατάλληλο για την ανάπτυξη μιας αστικής γειτονιάς, οι Κυκλαδίτες μάστορες που εργάζονται για την ανοικοδόμηση της πρωτεύουσας χτίζουν τον αυθαίρετο οικισμό τους. Επειδή στην πλειονότητά τους προέρχονται από την Ανάφη, ονομάζεται «Αναφιώτικα».
Από τα μέσα του 19ου αιώνα η Πλάκα εξελίσσεται σε πυρήνα διασκέδασης. Οι Αθηναίοι τρώνε και πίνουν βαρελίσιο κρασί στις ταβέρνες, ενώ οι κανταδόροι ξεσηκώνουν τη γειτονιά με τα τραγούδια τους. Οι μεγαλοαστοί οργανώνουν μπαλ μασκέ στα αρχοντικά τους και οι «κοινοί θνητοί» γλεντούν τις απόκριες στον δρόμο, πετώντας ο ένας στον άλλο φασόλια, φακές ή ρύζι, και στις ταβέρνες. Στον μεσοπόλεμο χτίζονται ορισμένα κτίρια «μοντέρνου» ρυθμού, κάποια πρωτοπορικά. Στη Μονής Αστερίου, π.χ., δημιουργείται «πολυκατοικία» για εργένηδες. Μεταπολεμικά, οι αλλαγές είναι καταλυτικές. Η άνοδος της τουριστικής κίνησης, η άχαρη ανοικοδόμηση, η ανεξέλεγκτη αύξηση της κυκλοφορίας και η εγκατάσταση των κακόφημων κέντρων μετά το κλείσιμο της Τρούμπας στα τέλη του '60 παραμορφώνουν τον ιστορικό, αρχιτεκτονικό και κοινωνικό χαρακτήρα της Πλάκας. Στα '70s είναι μια γερασμένη, εγκαταλελειμμένη γειτονιά, με άπειρα νυχτερινά μαγαζιά και καταρρέοντα κτίρια.
Νεοκλασικό. Το εκπληκτικό κτίσμα στην οδό Μονής Αστερίου φιλοξενούσε μέχρι πρόσφατα το δεύτερο κτίριο του Μουσείου Φρυσίρα.
Το 1978 το Υπουργείο Δημοσίων Εργων παρεμβαίνει εφαρμόζοντας ένα πρόγραμμα προστασίας και αναβίωσης. Δεκάδες μπαρ κλείνουν σε μια νύχτα, γίνονται πεζόδρομοι, τα φωτιστικά του γκαζιού εμφανίζονται και πάλι στους δρόμους, πολλά ακινήτα κηρύσσονται διατηρητέα, ανακαινίζονται και επανακατοικούνται ή μετατρέπονται σε χώρους πολιτισμού. Η Πλάκα «εξευγενίζεται» και ξανακερδίζει την αίγλη της. Οσοι μένουν εδώ νιώθουν τυχεροί: «Eίναι συγκινητικό να περπατάς στα βήματα του Σωκράτη και να βλέπεις τις ίνες που ενώνουν το παρελθόν με το παρόν», λέει ο Πάνος Λιούλιας. «Η Πλάκα έχει ατμόσφαιρα σχεδόν μυστικιστική. Βλέπεις ζωντανή την Ιστορία στα κτίρια του Μεσοπολέμου, τα νεοκλασικά του 19ου αιώνα, τα μεσαιωνικά κτίσματα της Τουρκοκρατίας και τα αρχαία μνημεία που βρίσκονται διάσπαρτα. Κάθε γωνιά της σε ταξιδεύει. Αισθάνεσαι περήφανος που είσαι Ελληνας», προσθέτει ο δημοσιογράφος Μιχάλης Αργυρόπουλος.
Νησιώτικη ατμόσφαιρα
Η μεγαλύτερη ιδιαιτερότητα της Πλάκας είναι ότι αποτελεί ξεχωριστό «κρατίδιο», στο κέντρο: «Η επιλογή της Πλάκας ήταν όνειρο παιδικό. Είναι ένας ξεχωριστός, ιερός τόπος. Περνώντας τη Φιλελλήνων φεύγεις από την καταπίεση της υπόλοιπης Αθήνας και βρίσκεσαι σε άλλο τοπίο, χωρίς μηχανάκια, θόρυβο και αυτοκίνητα», λέει ο δικηγόρος Βλάσης Φρυσίρας.
Η μεγαλύτερη ιδιαιτερότητα της Πλάκας είναι ότι αποτελεί ξεχωριστό «κρατίδιο», στο κέντρο: «Η επιλογή της Πλάκας ήταν όνειρο παιδικό. Είναι ένας ξεχωριστός, ιερός τόπος. Περνώντας τη Φιλελλήνων φεύγεις από την καταπίεση της υπόλοιπης Αθήνας και βρίσκεσαι σε άλλο τοπίο, χωρίς μηχανάκια, θόρυβο και αυτοκίνητα», λέει ο δικηγόρος Βλάσης Φρυσίρας.
Δημιουργός. Η Καλλιρρόη Σπυρίδωνος έστησε το Hellenic Art & Design στη Χαιρεφώντος.
Αναφιώτικα
Κυκλάδες εν Αθήναις
Κυκλάδες εν Αθήναις
τα αναφιωτικα στα ΒΑ της Ακρόπολης δημιουργήθηκαν τον 19ο αιώνα από Αναφιώτες μάστορες που ήρθαν να εργαστούν ως εξειδικευμένοι τεχνίτες στην ανέγερση των ανακτόρων του Οθωνα. Εκμεταλλευόμενοι κάθε προεξοχή του ιερού βράχου, έχτισαν τα αυθαίρετά τους, καθ' εικόνα και ομόιωση των κυκλαδίτικων οικισμών. Επί χούντας έγιναν προσπάθειες κατεδάφισής τους, ωστόσο, το Ε.Μ.Π. τα έθεσε υπό την προστασία του. Εως σήμερα διατηρεί το ύφος της με τα κυβόσχημα μικρά σπίτια, τα σοκάκια που καταλήγουν σε σκαλιά, τα αναρριχητικά φυτά και τις γλάστρες. Κατοικείται κυρίως από απογόνους των πρώτων κατοίκων, ενώ 15 από τα 60 σπίτια χρησιμοποιούνται από την Αρχαιολογική Υπηρεσία.
Τρενάκι. Ο πιο ξεκούραστος τρόπος για να ανακαλύψεις το ιστορικό κέντρο.
Ζω στην Πλάκα 25 χρόνια. Μου αρέσει που βγαίνω βόλτα και αισθάνομαι ότι βρίσκομαι σε νησί. Υπάρχουν τουρίστες, πεζόδρομοι, μαγαζιά με σουβλάκια. Ολα αυτά που βρίσκεις στον δρόμο ενός νησιού. Οπότε ακόμα και μέσα στον χειμώνα κρατάω την αίσθηση καλοκαιριού. Το άλλο καλό είναι ότι μπορεί κάποιος γείτονας να έχει μαγειρέψει ρεβύθια και να μου δώσει ένα πιάτο. Υπάρχει η ατμόσφαιρα της γειτονιάς που χάθηκε με βάρβαρο τρόπο λόγω της αντιπαροχής», τονίζει ο Στέλιος Κούλογλου.
Για την Καλλιρρόη Σπυρίδωνος, το φιλικό κλίμα συνδέεται με τη θέση της Πλάκας: «Υπάρχει συνάφεια μεταξύ των κατοίκων και αυτό γιατί βρισκόμαστε στο συγκεκριμένο τοπίο, με αυτά τα σπίτια, αυτούς τους δρόμους, αυτό το μικροκλίμα: Εχουμε έντομα, βλάστηση, ησυχία και δροσιά λόγω του βράχου. Πιο μεταφυσικά, πιστεύω πως ο χώρος γύρω από την Ακρόπολη έχει ξεχωριστή ενέργεια. Ο κόσμος που ζει εδώ είναι πιο ήρεμης ψυχολογίας -ξεχωρίζει από τους υπόλοιπους Αθηναίους». Σίγουρα και γιατί βιώνουν μια πιο ανθρώπινη καθημερινότητα. «Αν δουλεύεις σε ακτίνα δύο-τριών χιλιομέτρων ξεχνάς το αυτοκίνητο. Εδώ απολαμβάνουμε το περπάτημα. Μας αρέσει η βόλτα στα Αναφιώτικα -έχει και ένα παρατηρητήριο, από όπου βλέπεις όλη την Αθήνα», λένε ο Λεωνίδας Πούλος και η Μάντυ Αλμπαντάνι.
Μνημείο. Η οδός Τριπόδων στην Αρχαία Αθήνα είχε κατά μήκος της μια σειρά χορηγικά μνημεία που έκτιζαν πλούσιοι, για να στηρίζουν τους χάλκινους διακοσμημένους τρίποδες που κέρδιζαν ως έπαθλο σε αγώνες. Το μόνο μνημείο που διατηρήθηκε ακέραιο είναι του Λυσικράτους.
Επιστροφή στα παλιά
Μπορεί η Πλάκα να αποτελεί μια «όαση», δεν είναι όμως όλα είναι ρόδινα. «Η εγκληματικότητα έχει εισχωρήσει και εδώ. Κάθε βράδυ σπάνε παράθυρα αυτοκινήτων. Επίσης το φαινόμενο της ?κλαμμένης-κλεμμένης τουρίστριας?, είναι πλέον σύνηθες. Και αυτό είναι πολύ κακό σε μια κατεξοχήν τουριστική περιοχή», τονίζει ο κ. Κούλογλου.
Μπορεί η Πλάκα να αποτελεί μια «όαση», δεν είναι όμως όλα είναι ρόδινα. «Η εγκληματικότητα έχει εισχωρήσει και εδώ. Κάθε βράδυ σπάνε παράθυρα αυτοκινήτων. Επίσης το φαινόμενο της ?κλαμμένης-κλεμμένης τουρίστριας?, είναι πλέον σύνηθες. Και αυτό είναι πολύ κακό σε μια κατεξοχήν τουριστική περιοχή», τονίζει ο κ. Κούλογλου.
«Δυστυχώς, ο Δήμος δεν μπορεί να καταλάβει ότι η Πλάκα είναι η βιτρίνα της Ελλάδας και έχει αφήσει στην τύχη τα θέματα καθαριότητας και αισθητικής. Ο,τι θετικό, γίνεται μόνο με την πρωτοβουλία των πολιτών», υπογραμμίζει ο Βλάσης Φρυσίρας.
Ζωοφιλία. Στην Πλάκα οι γάτες περνούν εκπληκτικά, αφού οι κάτοικοι τις φροντίζουν.
Μια από τις πιο συστηματικές προσπάθειες πραγματοποιείται μέσω του Συλλόγου Πλακιωτών και φίλων Πλάκας: «Είδαμε ότι το ιδιαίτερο χρώμα της πήγαινε να αλλιωθεί από κάποιους νεόπλουτους που αγόραζαν κτίρια, τα οποία δεν χρησιμοποιούσαν για κύρια κατοικία τους, με αποτέλεσμα να ερημώνει. Θέλουμε η Πλάκα να είναι μια οικιστική περιοχή και σε συνεργασία με τους καταστηματάρχες φροντίζουμε να βελτιώνουμε την καθημερινή ζωή», εξηγεί ο πρόεδρος του Συλλόγου, Νίκος Νοδαράκης. Ο πιο φιλόδοξος στόχος του Συλλόγου είναι να αναβιώσει τα Πλακιώτικα ήθη και έθιμα: «Θέλουμε να φτιάξουμε ομάδες που παίζουν ρεμπέτικα και παλιά τραγούδια και να ξαναφέρουμε τις λατέρνες. Προσπαθούμε επίσης να επαναφέρουμε το έθιμο του Καρνάβαλου με το γαϊτανάκι και την καμήλα, που άνθισε για πολλά χρόνια», συμπληρώνει. ¦
ΣΤΟΙΧΕΙΑ
Η Πλάκα σε αριθμούς
Η Πλάκα σε αριθμούς
Συλλέκτης. Το μουσείο του Βλάση Φρυσίρα φιλοξενεί σημαντικές εκθέσεις ευρωπαϊκής μοντέρνας τέχνης.
- 6.000 χρόνια κατοικείται η Πλάκα και είναι η παλαιότερη συνοικία της Ευρώπης.
- 3,5 τετραγωνικά χλμ. είναι η έκταση της περιοχής.
- 120 ακίνητα στην Πλάκα, ανήκουν στο Υπουργείο Πολιτισμού. Αν και ο Σύλλογος Πλακιωτών έχει αναζη-τήσει επανειλημμένως στέγη σε κάποιο κτίριο με φθηνό νοίκι, δεν τους έχει εκχωρηθεί κανένα από αυτά.
- 1ο σούπερ μάρκετ της Αθήνας, ήταν το «Ευόνων» και άνοιξε στην οδό Αδριανού τη δεκαετία του '30. Ηταν ένα μπακάλικο που είχε μαναβικά, λάδια και ζαχαρώδη και απασχολούσε 15 άτομα προσωπικό.
- 1ος αιώνα π.Χ. Από τα τέλη του χρονολογείται ο Πύργος των Ανέμων. Εχει 8 πλευρές και το ύψος του φτάνει τα 12 μ. Ο πύργος διέθετε υδραυλικό ρολόι που λειτουργούσε με τη βοήθεια υδραγωγού που κατέβαινε από την Ακρόπολη.
- 131 μ.Χ. εγκαινιάστηκε η Πύλη του Αδριανού στην Αμαλίας, ύψος 18 μέτρων. Χτίστηκε από τους Αθηναίους που ήθελαν να τιμήσουν τον ευεργέτη τους, αυτοκράτορα Αδριανό.
- 1837 εγκαινιάστηκε το πρώτο Πανεπιστήμιο της Αθήνας στην οδό Θόλου. Ηταν η οικία του αρχιτέκτονα Κλεάνθη. Σήμερα λειτουργεί ως Μουσείο του Πανεπιστημίου.
- 1835 οργανώθηκε το πρώτο μασκέ πάρτι στο αρχοντικό Κατάκου στην Πλάκα. Η οικοδέσποινα, Δήμητρα, εμφανίστηκε ως Δήμητρα, ενώ ο Αλέξανδρος Ραγκαβής φόρεσε δύο υπερμεγέθεις φτερούγες.
Ελίνα Γιαννουλοπούλου