Η Παλιά Αθήνα ζεί ακόμα

Από μακριά ακούγεται ο ήχος του ακορντεόν. Βγαίνεις στο μπαλκόνι, και βλέπεις τους πλανόδιους μουσικούς με τα ακορντεόν και κυρίες να πετούν νομίσματα από τα μπαλκόνια. Περπατάς στην Ερμού, και δίπλα από τις πολυεθνικές και τους περαστικούς hipsters, στέκεται μια λατέρνα που βγάζει νοσταλγικές νότες. Ανάμεσα στα hip café στο Μοναστηράκι, δεκάδες παλαιοπωλεία αραδιάζουν αναμνήσεις.

Ένα μωσαϊκό παρόντος και παρελθόντος. Αυτό είναι η Αθήνα: Ψηφίδες από παλιές εποχές έρχονται να κάνουν αντίθεση, να μας εκπλήξουν ευχάριστα και τελικά να παντρευτούν με τις εικόνες του σήμερα. Ποιος μπορεί να πει όχι, άλλωστε, σε λίγη νοσταλγία; Εμείς πάντως όχι, γι’ αυτό φροντίσαμε να εντοπίσουμε τα αντικείμενα, τα κτίρια, τις καθημερινές συνήθειες και τις εικόνες από την παλιά Αθήνα, που επιβιώνουν μέχρι και τις μέρες μας. Κοιτάξτε γύρω σας, θα τις βρείτε παντού.

Προφανώς κάποια «τάση» λίγες δεκαετίες πριν, επέβαλε στον Δήμο των Αθηναίων να δενδροφυτεύσει τις περισσότερες από τις πιο όμορφες και παραδοσιακές γειτονιές της πόλης με νεραντζιές. Και να τις κάνει ακόμη πιο όμορφες. Η Άνοιξη που τις στολίζει με τα ανθάκια και την χαρακτηριστική ευωδία μπορεί να μετατρέψει έναν μουντό δρόμο σε όαση. Εξαιρούνται τα δέντρα του κέντρου, που φέτος «ρημάχτηκαν» από τις δημοτικές αρχές για να αποφευχθούν οι ρίψεις των καρπών τους στους πολιτικούς. Προφανώς οι τελευταίοι δεν αγαπούν όσο εμείς την Άνοιξη. 

Είναι εκείνα τα κτίσματα του Τσίλλερ που ο πολιτογραφημένος Έλληνας αρχιτέκτονας σκόρπισε απλόχερα στην πόλη. Είναι τα Μουσεία, η Τριλογία της Πανεπιστημίου, τα αρχοντικά της Πλάκας και τα νεοκλασικά του Μεταξουργείου, που ξεχωρίζουν σαν την μύγα μες στο γάλα από τα εκτρώματα του δικτατορικού μπετόν. Είναι εκείνα τα κτίρια που είδαμε να κοσμούν τους «πρωτόγονους» δρόμους της πρωτεύουσας στο φωτογραφικό μας αφιέρωμα στην παλιά Αθήνα. Και θα κάναμε πολλά για να εξασφαλίσουμε ένα τέτοιο για να μείνουμε.

Είναι ρετρό, είναι ξεπερασμένη, είναι συνώνυμη της υπερβολής και της διακοσμητικής πληθωρικότητας, είναι ελαφρώς «ξεκούρδιστη» από την κλισέ τουριστική της χρήση, αλλά είναι πάντα η λατέρνα. Εκείνη που αγαπήσαμε στον παλιό ελληνικό κινηματογράφο, και συνδυάσαμε με το φιλότιμο, την φτώχεια, και τα τραγούδια του Μάνου Χατζιδάκι – και όλα τα παραπάνω βρίσκονται στο DNA μας.

Η μπομπίνα ξετυλίγεται και στο δροσερό καλοκαιρινό αεράκι κάνουν την εμφάνισή τους στο πανί εικόνες από κλασικό ή σύγχρονο κινηματογράφο. Οι παλιές αγαπημένες καρέκλες, το κουτάκι της μπύρας, το γλυκό του κουταλιού μετατρέπουν την προβολή σε μυσταγωγία νοσταλγικού ντελίριο. Δεν ήταν άλλωστε μόνο η θέα στην Ακρόπολη που συντέλεσε στο να ψηφιστεί το Σινέ Θησείον ο καλύτερος κινηματογράφος του κόσμου.

Αν βρεθεί κανείς Σάββατο μεσημέρι στην πλατεία Αβησσυνίας, δύσκολα θα μπορέσει να βρει κάτι που να του θυμίσει ότι βρίσκεται στον 21ο αιώνα. «Ρολόγια και σπαθιά, φορεσιές και αντίκες, πολυθρόνες, δραχμές και κιτρινισμένες αφίσες, καθρέφτες και ξεκούρδιστα βιολιά, σκονισμένοι πίνακες και αγάλματα θεοτήτων, προπολεμικά ραδιόφωνα, δίσκοι βινυλίου και κόμικς του Καρλ Μπαρκς». Κάπως έτσι ξεκινούσε το δημοσίευμά μας, προϊόν της βόλτας μας στους παραδείσους αναμνήσεων του Μοναστηρακίου. Αλλά επειδή, μία εικόνα, χίλιες αναμνήσεις, δείτε και το φωτογραφικό κομμάτι του δημοσιεύματος εδώ. 

Είναι Σάββατο πρωί. Ή και μεσημέρι – το Σάββατο αυτές οι έννοιες συνήθως ταυτίζονται. Μια περίεργη φασαρία σε ξυπνάει. Κι εκεί που σηκώνεσαι σκουντουφλώντας για να δεις από το μπαλκόνι ποιος ηλίθιος σε ξυπνά μία από τις λίγες μέρες που μπορείς να κοιμηθείς όσο θέλεις, βλέπεις έναν συμπαθέστατο γεράκο με ακορντεόν να περνά από την γειτονιά. Και τα νεύρα γίνονται χαμόγελο, όσο οι ηλικιωμένες γειτόνισσες ρίχνουν τα πενηντάλεπτα από τα παράθυρα. Κι αν δεν παίζει το «Σ’ αγαπώ γιατί είσαι ωραία», πετάς κι εσύ το κατιτίς σου, και το Σαββατοκύριακό σου αρχίζει με τον καλύτερο τρόπο.

Βρίσκονται ανάμεσά μας. Συγκεκριμένα ανάμεσα στα πιο σύγχρονα στέκια της πόλης, γράφοντας την δική τους ιστορία, σε ένα παράλληλο, πιο χαριτωμένο, πιο παραδοσιακό, πιο χαλαρό σύμπαν. Όπως αυτό που κρύβεται στα περίτεχνα πατώματα του Δημήτρη Πικιώνη στην «Ωραία Ελλάς», ή στα μωσαϊκά που δόξασε η Άλκηστη Πρωτοψάλτη στον Άδωνι, ή στο πάτωμα «σκακιέρα» στο τεϊοποτείον οι Στροφές στην Βικτώρια. Συνοδεύονται απαραιτήτως με ελληνικό καφέ στη χόβολη και χάζι στη διακόσμηση και στους υπερήλικες θαμώνες που παίζουν μια το κομπολόι τους και μια τις ζαριές στο τάβλι τους. 

Δεν ξέρουμε αν το παρατηρήσατε κι εσείς, αλλά το παρελθόν έγινε μόδα. Ίσως γιατί σε κάθε δύσκολη περίοδο της Ιστορίας, επιστρέφουμε στην θαλπωρή των αναμνήσεων και των πιο ανέμελων εποχών. Αυτό έκαναν και οι περισσότεροι θίασοι της Αθήνας την τελευταία σεζόν, προσφέροντάς μας την ευκαιρία να ξανασυναντήσουμε την Μάντρα του Αττίκ («Αναζητώντας τον Αττίκ»), τον αθηναϊκό Μεσοπόλεμο («Μεσοπόλεμος» από τον θίασο Κανιγκούντα), το «Έκτο Πάτωμα» (διασκευή Άννα Παναγιωτοπούλου), την μεταπολεμική "Αυλή των Θαυμάτων" (του Ιάκωβου Καμπανέλλη) και πολλές ακόμη εκπλήξεις θεατρικής και μουσικής βουτιάς στο παρελθόν. Εμείς το είχαμε κάνει ήδη, στο σχετικό μας αφιέρωμα στην Ελλάδα του Μεσοπολέμου – δείτε το εδώ. 

Εντάξει, πλέον καμία γειτονιά δεν έχει τον σαλεπιτζή της, αλλά το χαρακτηριστικό ρόφημα με το εξίσου χαρακτηριστικό μάρκετινγκ (βλ. την μακρόσυρτη ιαχή «Σαλέπιιιι» αλά τελάλης) θα τα συναντήσετε σίγουρα ακόμα κάπου στο ιστορικό κέντρο. 

Και όχι μόνο. Μαλλί της γριάς, πασατέμπο και γλειφιτζούρι-κοκοράκι μπορεί να βρει κανείς ακόμη με μια βόλτα στους πεζόδρομους του Θησείου. Κι αν δεν έχετε μαζί σας παιδί, τότε σίγουρα θα θυμηθείτε το παιδί που ήσασταν κάποτε, και σας επιτρέπουμε να παλιμπαιδίσετε με ένα αφράτο μαλλί της (Αθηναίας) γριάς. Ή να πάρετε ένα πακετάκι πασατέμπο και να περάσετε την ώρα σας σε ένα παγκάκι με θέα.

Ή αλλιώς, οι κυρίες της αυλής, που θα συναντήσουμε ακόμα τα καλοκαιριάτικα απογεύματα στα Πετράλωνα ή στο Κουκάκι, να κάθονται στις πλαστικές τους καρέκλες έξω από τις αυλόπορτές τους και να αναλύουν με περισπούδαστο ύφος τα νέα της γειτονιάς κουνώντας τις βεντάλιες τους – πραγματικές αρχόντισσες.

Αυτές δηλαδή που έμειναν στα λίγα παραδοσιακά μαγαζάκια και τεχνικά εργαστήρια, για να θυμίζουν την εποχή της… καθαρευούσης ή την εποχή που η αθηναϊκή αγορά είχε υποκύψει στην εξωτική γοητεία των ξένων λέξεων και καταλήξεων. Μία μπουτίκ ετοίμων ενδυμάτων σε ένα στενό, ένα «βιβλιοδετείον» στο άλλο, μια ένδειξη «στο βάθος κήπος» με νέον στην γωνία ή ένα «γαλακτοπωλείον» και μια «ΕΒΓΑ» στον διπλανό πεζόδρομο , και είσαι σίγουρος ότι είσαι σε σκηνικό της Φίνος Φιλμς. 

Ο αραμπάς, ο γύφτος, ο καρπουζάς, ο πλανόδιος με το Datsun, ο παλιατζής με το ενοχλητικά καλτ ηχογραφημένο του μήνυμα στον τηλεβόα… Πολλές εκδοχές υπάρχουν για αυτούς που τριγυρνούν ακόμη στους δρόμους της πόλης και διαλαλούν την πραμάτεια τους, αλλά όλοι τους «γεννήθηκαν» και γνώρισαν εποχές δόξας, τότε που πραγματικά όλοι τους περίμεναν να περάσουν για να προμηθευτούν τα ζαρζαβατικά της εβδομάδας ή να ξεφορτωθούν τον βελούδινο καναπέ που του έχουν πεταχτεί οι σούστες. 

Είτε πρόκειται για ιστορικά θέατρα, όπως το Ρεξ, είτε για έναν απλό… μπερντέ που γύριζε στις γειτονιές της Αθήνας, οι παραστάσεις που ανεβαίνουν ακόμη από τα «μυθικά» αυτά θέατρα αξίζουν όχι μόνο για την σκηνοθετική ματιά, αλλά και για το περιβάλλον και την όλη διαδικασία που φωνάζει από μακριά «Ιστορία».

Ένα μικρό παζάρι διεξάγεται κάθε μέρα στους πολύχρωμους δρόμους του κέντρου. Η Ευριπίδου δεσπόζει ανάμεσά τους, χάρη στις μυρωδιές από τα μπαχαρικά και τις εκατοντάδες κόσμου που συρρέουν για «χάζι» και δημιουργούν ατμόσφαιρα πολίτικου Grand Bazaar, σε έναν δρόμο που ελκύει τους μερακλήδες, τις καλές  νοικοκυράδες και τους παλιούς Αθηναίους που μαζεύονται για το καθημερινό… μπλα μπλα. 

Δεν βρίσκεται πολύ μακριά από το παραπάνω σκηνικό ο «Παπανδρέου» στη Βαρβάκειο, που βγάζει κάθε μέρα απ’ το «τσουκάλι» το πιο λαχταριστό και ξακουστό φαγητό της αγοράς. Στα Εξάρχεια, τον ανταγωνίζεται ο μπαρμπα-Γιάννης. Στα Πετράλωνα, ο Οικονόμου. Στο παλαιό Φάληρο, η Παληά Φάβα. Αλλά στην καρδιά μας –και στο στομάχι μας- είναι όλοι ίσοι και πεντανόστιμοι, και οι ταβέρνες τους, να τις πιεις στο παραδοσιακό κρασοπότηρο.

Όπου «κουρείον» και μάλαμα. Οι μπαρμπέρηδες των παλιών εποχών υπάρχουν ακόμα ανάμεσά μας, και πολλοί εξ ημών τους ξαναθυμόμαστε τώρα που η οικονομική δυσπραγία βάζει λουκέτο στα hair salons των 50€ ανά ψαλιδιά. Κάπως έτσι, ξαναθυμόμαστε το παραδοσιακό άσπρο σακάκι τους, τις ρετρό ταμπέλες τους, και φυσικά, γινόμαστε και πάλι αυτόπτες μάρτυρες του πατροπαράδοτου ξυρίσματος και της αρωματικής… σφαλιάρας. 

Κάποιες συνήθειες δεν πεθαίνουν ποτέ. Όπως αυτή των συνταξιούχων να σκοτώνουν τα πρωινά και τα απογεύματά τους στις πλατείες, επιδιδόμενοι σε εκτενείς πολιτικές συζητήσεις, απολαυστικό χιούμορ ή… γκρίνια για την έξαλλη νεολαία που περνά. Εκεί δημιουργούνται ακόμη τα πηγαδάκια και ξεχωρίζουν οι opinion leaders που παίζουν την πολιτική στα δάχτυλα, επηρεάζοντας τους γύρω τους. Εκεί επίσης, βρίσκονται ακόμη ξέμπαρκες οι ψάθινες καρέκλες, στις οποίες κάθονται με τα κομπολόγια τους και διαβάζουν τις εφημερίδες τους. Όρεξη να έχει κανείς, και να καθίσει να τους κάνει χάζι ή και… μάστερ στην κοινωνιολογία.