Βαγγέλης Γεωργίου
Πριν τον Αύγουστο του 1922 ζούσανε σε σπίτια χαμηλά, ψηλά πέτρινα, εντυπωσιακά, πλούσια, φτωχά αλλά πάντα σπίτια, με αναμνήσεις και μεράκι. Σπίτια όπως ήταν στο προάστιο Καρατάς, νότια της Σμύρνης…
Την περιοχή Νταραγάτσι, βόρεια της Σμύρνης, μετά την Πούντα…
Τον δρόμο προς την Καραντίνα
Και εφόσον η ελληνική ηγεσία τα έκανε μαντάρα στο μικρασιατικό μέτωπο έπρεπε να φροντίσει και για την μαζική εισροή των 1.500.000 προσφύγων στην Ελλάδα από την Μικρά Ασία και φυσικά να φροντίσει να τους αποκαταστήσει.
Φυσικά μέχρι να βρεθεί μια στεγαστική λύση και μέχρι να το φέρουν γλυκά γλυκά στους πρόσφυγες ότι δεν θα ξαναδούνε τα σπίτια τους, το ελληνικό κράτος χρησιμοποίησε όλους τους δυνατούς δημόσιους χώρους: στρατόπεδα, υπόγεια, μοναστήρια, σχολεία, εκκλησίες, ακόμα και το σημερινό κτήριο της Βουλής και το Δημοτικό Θέατρο όπου στα 1925 περίπου 1500 πρόσφυγες συνεχίζουν να κοιμούνται στα θεωρία και όπου αλλού βρίσκανε…
Οι Τουρκαλάδες σε όσους δεν κόψανε το λαρύγγι φρόντισαν να τους βουτήξουν τις περιουσίες και τα τιμαλφή καταδικάζοντας τους να έρθουν στην Ελλάδα ξυπόλητοι και να τους δουλεύουν οι δικοί μας. Παράλληλα αρχίζουν και δημιουργούνται γύρω από την Αθήνα, Θεσσαλονίκη και άλλες πόλεις ολόκληροι καταυλισμοί, από σκηνές, παραπήγματα, ευφάνταστες καλύβες –όπως αυτή παρακάτω στην Καλαμαριά της Θεσσαλονίκης- ενώ κάποιοι τρυπώνουν ακόμα και σε σπηλιές.
Η ξεφτίλα του κρατικού μηχανισμού στην αδεξιότητά του να διαχειριστεί τους μικρασιάτες το ανάγκασαν το Νοέμβριο του 1922 να δοκιμάσει την λύση της οικοδόμησης προσφυγικών οικημάτων από το νεοϊδρυθέν Ταμείον Περιθάλψεως Προσφύγων το οποίο διέθετε μια σχετική διοικητική αυτονομία και τη συμμετοχή προσφύγων στην διοίκησή του. Το Ταμείο λοιπόν ίδρυσε οικισμούς σε όλη την χώρα ενώ στην Αθήνα ξεκίνησε εργασίες στην Καισαριανή, Νέα Ιωνία, Βύρωνα και Κοκκινιά. Μέχρι την διάλυση του το 1925 παρέδωσε συνολικά –μαζί με το Υπουργείο Πρόνοιας- περίπου 22.337 οικήματα σε όλη την χώρα. Όταν βέβαια λέμε οικήματα εννοούμε ένα δωματιάκι σε κάθε οικογένεια με ένα είδος ενοικίου με το οποίο θα αποπληρωθεί μέρους του δανείου που πήρε από το κράτος.
Σημειωτέον ότι αυτές οι τρώγλες χτίστηκαν σε μέρη που δεν εξυπηρετούνταν από κανένα δίκτυο και δε θα ληφθεί καμία πρόνοια για έργα υποδομής όπως στην Κοκκινιά.
Στην Καισαριανή τον Μάιο του 1923 ξεκίνησε η κατασκευή 500 ξύλινων παραπηγμάτων και 1000 πλινθόκτιστων δωματίων. 10 με 12 ξύλινα παραπήγματα συγκροτούσαν ένα τετράγωνο. Ήταν κατασκευασμένα από ξύλο και πισσόχαρτο. Στο κέντρο κάθε τετραγώνου, σε ένα είδος αυλής, βρίσκονταν κοινές τουαλέτες ενώ ο δήθεν βόθρος γινόταν κόλαση όταν έβρεχε. Στο θησείο νόμιζες ότι εγκαταστάθηκαν Ινδιάνοι με τις ψηλές σκηνές που είχαν στήσει.
Δυστυχώς όμως το Ταμείο Περιθάλψεως που προαναφέραμε και η Επιτροπή Αποκατάστασης που το διαδέχθηκε κάνανε τσαπατσουλιές καθότι αναθέσανε τις κατασκευές σε εργολάβους τομάρια.
Ενώ οι ξένες εταιρείες κατασκεύαζαν σπίτια με πέτρινα θεμέλια, ξύλινο σκελετό, και τοίχους από τούβλο και στέγες από γαλλικά κεραμίδια ή κυματοειδής λαμαρίνες ή πισσόχαρτα οι Έλληνες πάντα προκομμένοι στην απάτη συγκέντρωναν υλικά από πλίνθους, λάσπη, βότσαλα και άχυρο και οπτόπλινθους. Το αποτέλεσμα εντυπωσιακό: Κρύο τον χειμώνα, ζέστη το καλοκαίρι και πάντα υγρασία.
Λοιπόν έχουμε και λέμε, για τα πρώτα δέκα χρόνια(1922-1933) της «μετακόμισης» τα πράγματα είχαν ως εξής. Η αστική αποκατάσταση απορρόφησε μόνο το 20% των διαθέσιμων κεφαλαίων. Κατασκευάστηκαν συνολικά 27.456 κατοικίες σε 118 συνοικισμούς σε Αθήνα και Πειραιά στεγάζοντας πάνω από 30.000 οικογένειες. Το ποσό που δαπανήθηκε συνολικά από το κράτος για την αστική αποκατάσταση ανέρχεται στο ποσό των 1,4 δις δρχ περίπου, ενώ περίπου 30.000 οικογένειες παρέμεναν άστεγες διαμένοντας σε προσωρινά στέγαστρα, παραπήγματα ή αποθήκες.
Γενικά, το έλλειμμα των οικιών εκτοξεύεται το 1929, στον αριθμό των 150.000 με πάνω από τις μισές να βρίσκονται στην Αθήνα. Η ΕΑΠ μάλλον δεν τα κατάφερε εκ του αποτελέσματος και όταν το 1930 διαλύθηκε υπήρχαν ακόμα στην Αθήνα 915 αποθήκες και εργοστάσια, καθώς και 100 περίπου δημόσια κτήρια που στέγαζαν πρόσφυγες.
Εν πάσει περιπτώσει κάπως έτσι κύλησε η δεκαετία του 20’ ώσπου ήρθε η δεκαετία του 1930 και βρέθηκε η λύση. Το ελληνικό κράτος αναθέτει στον Λαμιώτη αρχιτέκτονα να σχεδιάσει νέες προσφυγικές κατοικίες και αυτός το κάνει με προθυμία σχεδιάζοντας ωραιότατα κουτιά για αποθήκευση ανθρώπων. Επηρεασμένος από ένα μοντέρνο αρχιτεκτονικό κίνημα της εποχής φτιάχνει το πρώτο οικοδομικό συγκρότημα οκτώ πολυκατοικιών με 228 συνολικά διαμέρισμα πάνω στη Λεωφόρο Αλεξάνδρας. τριώροφες πολυκατοικίες, με πλυντήρια στην ταράτσα – ανά τρία διαμερίσματα- τα οποία διαμερίσματα είναι συνήθως ενός ή δυο δωματίων και για άλλη μια φορά ο ένας θα κοιμόταν πάνω στον άλλον. Καμία αισθητική ομορφιά. (βλέπε περισσότερα εδώ)
Βέβαια για να λέμε και του στραβού το δίκιο μέχρι τις παραμονές της Ιταλικής επίθεσης στην χώρα μας κατασκευάζονται καλύτερες προσφυγικές κατοικίες από την δεκαετία του 1920. Συνολικά σε 127 αστικούς προσφυγικούς συνοικισμούς όλης της χώρας οικοδομήθηκαν 36.500 κατοικίες. Την περίοδο 1934-1936 στην Αθήνα κατασκευάστηκαν 2.218 κατοικίες και 1.057 διαμερίσματα πολυκατοικιών. Βέβαια στην Αττική συνεχίζουν να υπάρχουν 22.284 παραπήγματα όπως στην Δραπετσώνα. Η παράγκα κρατούσε καλά ακόμα.
Μετά τον πόλεμο την δεκαετία του 1950 η τόσο «λαοφιλής» Φρειδερίκη που θα ζήλευε και ηΝταϊάνα λέρωσε τα χέρια της με λίγο τσιμεντάκι για να εγκαινιάσει τα προσφυγικά σπίτια στην περιοχή Ασύρματος στα Πετράλωνα.
Πλάκα πλάκα οι κατοικίες που εγκαινίασε η Φρειδερίκη ήταν γραφικές, φτιαγμένες από πέτρα.
Εκεί λίγα χρόνια αργότερα, το 1961, θα γυριζόταν ο κινηματογραφικός θρίαμβος του Αλέκου Αλεξανδράκη «Συνοικία το όνειρο».
Ώσπου ήρθε το 1965 ο «γέρος της δημοκρατίας», ο άνθρωπος που αιματοκύλησε την Αθήνα τον Δεκέμβρη του 1944, για να κάνει και αυτός με την σειρά του τα εγκαίνια στις νέες προσφυγικές κατοικίες στο Νέο Κόσμο. Φωνάζοντας το τσιτάτο «Θάνατος στην Παράγκα». Ο Γεώργιος Παπανδρέου εγκαινίασε καινούργιες γιγαντιαίες «κούτες» για την προσφυγική «μάζα» όπως αντιμετωπιζόταν ανέκαθεν ο πληθυσμός αυτός.
Έχοντας περάσει δυο γενιές προσφύγων, σχεδόν μισός αιώνας από την μικρασιατική περιπέτεια το ελληνικό κράτος πάλευε ακόμα. Η μετακόμιση για πολλούς πρόσφυγες δεν είχε τελειώσει ενώ χιλιάδες πέθαναν κάτω από τρύπιες στέγες από λαμαρίνα. Πολλοί μικρασιάτες προκόψανε και κάποιοι επηρεάστηκαν αρκετά από την ντόπια νοοτροπία χτίζοντας ακόμα και πρωτότυπες κατοικίες όπως η παρακάτω στην Κοκκινιά.
