της Αρετής Κολλάτου-Τζαβέλλα //
Ο θεσμός OpenHouse μου έδωσε τη δυνατότητα να επισκεφτώ, μετά από μισό περίπου αιώνα, το σχολείο μου, το Όγδοο Γυμνάσιο Αθηνών.
Κυριακάτικο πρωινό. Με τη συγκίνηση να διατρέχει το πνεύμα μου κατηφορίζω την οδό Νικοπόλεως στα Πατήσια.
Την κατηφόριζα επί τρία συνεχή σχολικά έτη (1964-’65 έως 1967-’68), μαθήτρια στις τρεις τελευταίες τάξεις του γυμνασίου.
«Εκ Λαρίσης ορμωμένη», με το φόβο και την αγωνία να με κυκλώνουν, ούτε μπορούσα να φανταστώ ότι θα φοιτούσα σ’ ένα τόσο ιστορικό σχολείο. Μετά τα έμαθα – πολύ αργότερα· πολλά μόλις σήμερα, μέσα από την «πριβέ» ξενάγηση που μου έκανε η γελαστή Μαριλένα (παράλειψή μου που δε συγκράτησα το επώνυμο).
Την είδηση την είδα μόλις χθες βράδυ, αργά, και δεν μπόρεσα να καταπνίξω τη νοσταλγία εκείνων των ημερών, των εφηβικών μου χρόνων τη γοητεία.
Άλλαξα τον προγραμματισμό της ημέρας και ξεκίνησα – δε θα το έχανα με τίποτα αυτό το δώρο.
«Εκ Λαρίσης ορμωμένη», με το φόβο και την αγωνία να με κυκλώνουν, ούτε μπορούσα να φανταστώ ότι θα φοιτούσα σ’ ένα τόσο ιστορικό σχολείο. Μετά τα έμαθα – πολύ αργότερα· πολλά μόλις σήμερα, μέσα από την «πριβέ» ξενάγηση που μου έκανε η γελαστή Μαριλένα (παράλειψή μου που δε συγκράτησα το επώνυμο).
Την είδηση την είδα μόλις χθες βράδυ, αργά, και δεν μπόρεσα να καταπνίξω τη νοσταλγία εκείνων των ημερών, των εφηβικών μου χρόνων τη γοητεία.
Άλλαξα τον προγραμματισμό της ημέρας και ξεκίνησα – δε θα το έχανα με τίποτα αυτό το δώρο.
Διστακτικά πέρασα στο προαύλιο, έριξα με λαχτάρα το βλέμμα μου γύρω, να δω τι άλλαξε.
Πολλά, και τίποτα! Ανεπαίσθητες μου φάνηκαν οι αλλαγές, ζωντανές οι μνήμες με κατέκλυζαν – σχεδόν άκουγα τα βήματά μας να αντηχούν στις μαρμάρινες σκάλες, πρόσωπα μαθητριών και καθηγητών να ζωντανεύουν, σκηνές από τη μαθητική μας ζωή, ο γυμνασιάρχης, «δεξιά τω εισερχομένω», να εξετάζει τον ποδόγυρο, η γυμνάστρια να κάνει τις παρατηρήσεις της, ο μαθηματικός να υφίσταται τις φάρσες μας…
Πολλά, και τίποτα! Ανεπαίσθητες μου φάνηκαν οι αλλαγές, ζωντανές οι μνήμες με κατέκλυζαν – σχεδόν άκουγα τα βήματά μας να αντηχούν στις μαρμάρινες σκάλες, πρόσωπα μαθητριών και καθηγητών να ζωντανεύουν, σκηνές από τη μαθητική μας ζωή, ο γυμνασιάρχης, «δεξιά τω εισερχομένω», να εξετάζει τον ποδόγυρο, η γυμνάστρια να κάνει τις παρατηρήσεις της, ο μαθηματικός να υφίσταται τις φάρσες μας…
Γεώργιος Πάντζαρης ο αρχιτέκτων· από τους πρώτους αποφοίτους της Αρχιτεκτονικής Σχολής του ΕΜΠ. Με τα πρώτα σχέδια να ακολουθούν τις επιταγές του εκλεκτικισμού, αλλά να αλλάζουν στην πορεία σε πιο λιτές γραμμές.
Στο μεταίχμιο μιας εποχής –ξεκίνησε να κτίζεται στο κτήμα του Μιχαήλ Νομικού
Στο μεταίχμιο μιας εποχής –ξεκίνησε να κτίζεται στο κτήμα του Μιχαήλ Νομικού
(αχ αυτοί οι υπέροχοι Έλληνες ευεργέτες, πόσο μας λείπουν σήμερα!) το 1926 και τελείωσε το 1931−, και υπακούοντας στην κρατούσα την εποχή εκείνη τάση της εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης για απλά και λειτουργικά εκπαιδευτήρια (Γόντικας και Παπανδρέου οι τότε υπουργοί Παιδείας, Δελμούζος και Γληνός οι εμπνευσμένοι δάσκαλοι που τόλμησαν τη μεταρρύθμιση), το σχολείο ΔΙΔΑΚΤΗΡΙΑ Ο ΝΟΜΙΚΟΣ πέρασε στην ιστορία.
Την περίοδο 1928-1932, επί κυβερνήσεως Ελευθερίου Βενιζέλου, κτίστηκαν 330 σχολεία στα αστικά κέντρα με βάση τις αρχές της μοντέρνας αρχιτεκτονικής και σύμφωνα με τις νέες τάσεις της παιδαγωγικής, τα οποία έμειναν στην ιστορία ως «σχολεία Παπανδρέου» ή «σχολεία του ʼ30». Σύμφωνα με τις προδιαγραφές του υπουργείου Παιδείας, τα νέα διδακτήρια έπρεπε «να είναι απλά κατά την μορφήν και την σύνθεσιν […] ήτοι δέον να αποφεύγωνται τα πολυτελή και ανωφελή στοιχεία, να επιδιώκεται λιτότης εν ταις διακοσμήσεσιν, ιδίως δε να αποφεύγωνται χώροι περιττεύοντες και πολύπλοκοι και σύνθετα σχήματα μη οργανικά». (Αρβανίτου, κ.ά., 2003: 16)
Ο Μιχαήλ Νομικός κληροδότησε το κτήμα του στα Πατήσια στο δήμο με τον όρο «να ιδρύση εν τω κτήματι τούτω οιαδήποτε σχολεία αρρένων και θηλέων, κατά το νεώτατον σύστημα, εις τα οποία να τεθεί το όνομα Μιχαήλ Κ. Νομικός».
Την περίοδο 1928-1932, επί κυβερνήσεως Ελευθερίου Βενιζέλου, κτίστηκαν 330 σχολεία στα αστικά κέντρα με βάση τις αρχές της μοντέρνας αρχιτεκτονικής και σύμφωνα με τις νέες τάσεις της παιδαγωγικής, τα οποία έμειναν στην ιστορία ως «σχολεία Παπανδρέου» ή «σχολεία του ʼ30». Σύμφωνα με τις προδιαγραφές του υπουργείου Παιδείας, τα νέα διδακτήρια έπρεπε «να είναι απλά κατά την μορφήν και την σύνθεσιν […] ήτοι δέον να αποφεύγωνται τα πολυτελή και ανωφελή στοιχεία, να επιδιώκεται λιτότης εν ταις διακοσμήσεσιν, ιδίως δε να αποφεύγωνται χώροι περιττεύοντες και πολύπλοκοι και σύνθετα σχήματα μη οργανικά». (Αρβανίτου, κ.ά., 2003: 16)
Ο Μιχαήλ Νομικός κληροδότησε το κτήμα του στα Πατήσια στο δήμο με τον όρο «να ιδρύση εν τω κτήματι τούτω οιαδήποτε σχολεία αρρένων και θηλέων, κατά το νεώτατον σύστημα, εις τα οποία να τεθεί το όνομα Μιχαήλ Κ. Νομικός».
Σήμερα έμαθα –πρόσεξα να πω καλύτερα− το πάντρεμα που έκανε ο αρχιτέκτονας των στοιχείων του εκλεκτικισμού με τις λιτές γραμμές της μοντέρνας αρχιτεκτονικής (μου τα εξήγησε η Μαριλένα). Έμαθα ότι είναι το πρώτο σχολείο στην Ελλάδα με κεντρική θέρμανση· με λουτρά στα υπόγεια. Έμαθα για τις τοιχογραφίες του Παπαλουκά στο εκκλησάκι των Παμμεγίστων Ταξιαρχών, ένα πρωτοποριακό έργο του αρχιτέκτονα Νικόλαου Μητσάκη, με επικλινή στέγη και ανοιχτό στο μαθητικό κοινό (τώρα, δυστυχώς, έχει κτιστεί και πρόσοψη), στο οποίο δινόταν η ευκαιρία να «ατενίσει» μέσα απ’ αυτόν τον άξονα το θείον. Μόλις τώρα έμαθα για τα εξαιρετικά βιτρό της αίθουσας θεάτρου, που καθιστούσαν το χώρο μαγευτικό· συνειδητοποίησα ακόμα ότι τα ανοιχτά γυμναστήρια, που περιέτρεχαν όλο τον προαύλιο χώρο, ήταν κι αυτά μια πρωτοποριακή επιλογή.
Σήμερα έμαθα και ότι το ιστορικό αυτό σχολείο επέζησε της Κατοχής, αλλά υπέστη φοβερές καταστροφές κατά την περίοδο του Εμφυλίου!
Σήμερα έμαθα και ότι το ιστορικό αυτό σχολείο επέζησε της Κατοχής, αλλά υπέστη φοβερές καταστροφές κατά την περίοδο του Εμφυλίου!
Με την ψυχή κατάφορτη από συγκίνηση θέλησα να κλείσω μέσα μου το χρόνο, να ενώσω το παρελθόν με το μέλλον.
Έτσι όπως βαδίζαμε σ’ εκείνον τον ολοφώτεινο διάδρομο –ο ήλιος ήταν ακόμα λαμπρός και μας έλουζε από τα τεράστια παράθυρα, τα οποία ήταν φανερό πως είχαν σχεδιαστεί στη λογική της εξοικονόμησης ενέργειας− ήταν σαν να περνούσα αβίαστα από το σήμερα των εξήντα τεσσάρων μου χρόνων στο χθες των δεκατεσσάρων και να ξαναζούσα τα εφηβικά μου όνειρα.
Έτσι όπως βαδίζαμε σ’ εκείνον τον ολοφώτεινο διάδρομο –ο ήλιος ήταν ακόμα λαμπρός και μας έλουζε από τα τεράστια παράθυρα, τα οποία ήταν φανερό πως είχαν σχεδιαστεί στη λογική της εξοικονόμησης ενέργειας− ήταν σαν να περνούσα αβίαστα από το σήμερα των εξήντα τεσσάρων μου χρόνων στο χθες των δεκατεσσάρων και να ξαναζούσα τα εφηβικά μου όνειρα.