Η Μαρίκα η Πολίτισσα.
του Ελευθερίου Γ. Σκιαδά.
Πρωταγωνίστριες η Ρόζα και η Μαρίκα
Πως περνούσαν άραγε οι κάτοικοι της πρωτεύουσας τα καλοκαίρια τους στις προηγούμενες οικονομικές κρίσεις; Όχι εκείνοι που είχαν την οικονομική δυνατότητα να ξοδέψουν χρήμα και χρόνο και εγκατέλειπαν το αθηναϊκόν άστυ. Αλλά όσοι ήταν υποχρεωμένοι να εργάζονται και να παραθερίζουν εντός των τειχών, κυρίως δε οι δεκάδες χιλιάδες των προσφύγων που είχαν ακουμπήσει τα όνειρά τους στην αττική γη και βρέθηκαν στη δίνη της μεγάλης οικονομικής κρίσης των αρχών της δεκαετίας 1930. Το πλούσιο προσφυγικό στοιχείο, με τα ήθη και τα έθιμά του αντιμετώπιζε με τους δικούς του τρόπους την καθημερινότητα του καλοκαιριού και έδινε τη δική του εικόνα στην ελληνική πρωτεύουσα. Μια εικόνα που διέσωσε με τα κείμενά του ο δημοσιογράφος και θεατρικός συγγραφέας Διονύσιος Δεβάρης (1884-1955) και σκίτσαρε ο σπουδαίος και ευαίσθητος Μίμης Βιτσώρης (1902-1945). Βρέθηκαν πριν από ογδόντα χρόνια στη λεωφόρο Αλεξάνδρας η οποία φάνταζε ως ένας είδος παραπετάσματος που χώριζε δύο κόσμους. Από τη μία πλευρά η εξευρωπαϊσμένη Αθήνα και από την άλλη οι προσφυγικοί συνοικισμοί.
H αυλή με τις λεύκες και το πάλκο της, σκίτσο Μίμη Βιτσώρη.
Το τραμ της οδού Ιπποκράτους αποβίβαζε πολλούς στο «Ζυθεστιατόριον» του Μουρούζη της λεωφόρου Αλεξάνδρας, όπου τους ανέμενε στα λευκά ντυμένος ο λυγερός ιδιοκτήτης του. Μεγαλοπρεπής, με ύφος τουλάχιστον απόστρατου στρατηγού, καθόταν στον πάγκο και έδινε τις μάρκες ελέγχοντας τα ποτά και τα φαγητά που μετέφεραν τα γκαρσόνια. Από το βάθος ακουγόταν η ανατολίτικη ορχήστρα και το παθητικό τραγούδι της Ρόζας Εσκενάζυ, της Εβραίας Θεσσαλονικιάς που άνοιγε τις πύλες της Ανατολής, έχοντας ως παραστάτες τον Τουμπούλη με το ούτι του και τον Λάμπρου με τη λύρα του. Όπως ήταν επόμενο η ανατολίτικη ορχήστρα συγκέντρωνε τα λαϊκά στρώματα, τα οποία κατέφθαναν με τα πόδια για να τραγουδήσουν και συχνά να μπλεχτούν σε καβγάδες.
Στο κέντρο «Ο Πατέρας» των αδελφών Τσούβαλη, ο αέρας ήταν πιο ζωηρός και παιχνιδιάρης. Τέσσερις πελώριες λεύκες κυριαρχούσαν στον χώρο μαζί με το λαϊκό πνεύμα και το λαϊκό χρώμα. Πλήθος κόσμου, πολλοί όρθιοι, γέροι πρόσφυγες με βράκες και ψηλούς μαύρους σκούφους και γριούλες με μαύρα άκουγαν τη φωνή που φαινόταν να έρχεται από τα βάθη του παρελθόντος. Από μια μικρή παράγκα ανάπηρου φαινόταν να βγαίνει ολόκληρος κόσμος. Υπαίθριο ζυθεστιατόριο και στο βάθος ένα πάλκο με τρεις πλευρές ντυμένες με πανί από χτυπητά χρώματα. Στη σκηνή, με κόκκινο μεταξωτό ντεκολτέ, η Μαρία Μπρουσαλιά (αργότερα Καναροπούλου), η περίφημη «Τουρκαλίτσα».
Λίγα βήματα πιο πάνω το αστέρι του ανατολίτικου τραγουδιού. Στη «Λεύκα» του Ν.Α. Λεφάκη τραγουδούσε η Μαρίκα Φραντζεσκοπούλου πιο γνωστή ως Μαρίκα η Πολίτισσα. Μαζί της ο συνθέτης Ιωάννη Δραγάτσης, ο οποίος με το παρατσούκλι Ογδοντάκης είχε γράψει στην Πολίτισσα πολλά τραγούδια και ανάμεσά τους το περίφημο «Χασαπάκι». Η φήμη τους ήταν πανελλήνια αφού οι φωνές τους είχαν πλέον αποτυπωθεί στις φωνογραφικές πλάκες. Η Μαρίκα είχε κατακτήσει την Ανατολή με τις περιοδείες της και τραγουδούσε με ευχέρεια σε τρεις γλώσσες: ελληνικά, αραβικά και τουρκικά. Τραγουδούσε με άνεση, χωρίς ερασιτεχνικά τσακίσματα, μεταδίδοντας την ψυχή της Ανατολής. Έχοντας ηχογραφήσει τραγούδια σχεδόν σε όλες τις φωνογραφικές εταιρείες, η Μαρίκα ήταν από τις γυναίκες που είχαν τη σιγουριά του «κατακτητή» και την ασφάλεια των υλικών αγαθών. Επαρχιώτες έφθαναν στην Αθήνα για να την ακούσουν, τόσο η παρουσία της όσο και η συμβολή της στη διαμόρφωση του ρεμπέτικου δεν έχουν ακόμη αποτελέσει αντικείμενο ιστορικής έρευνας.
Στο κέντρο «Ο Πατέρας» των αδελφών Τσούβαλη, ο αέρας ήταν πιο ζωηρός και παιχνιδιάρης. Τέσσερις πελώριες λεύκες κυριαρχούσαν στον χώρο μαζί με το λαϊκό πνεύμα και το λαϊκό χρώμα. Πλήθος κόσμου, πολλοί όρθιοι, γέροι πρόσφυγες με βράκες και ψηλούς μαύρους σκούφους και γριούλες με μαύρα άκουγαν τη φωνή που φαινόταν να έρχεται από τα βάθη του παρελθόντος. Από μια μικρή παράγκα ανάπηρου φαινόταν να βγαίνει ολόκληρος κόσμος. Υπαίθριο ζυθεστιατόριο και στο βάθος ένα πάλκο με τρεις πλευρές ντυμένες με πανί από χτυπητά χρώματα. Στη σκηνή, με κόκκινο μεταξωτό ντεκολτέ, η Μαρία Μπρουσαλιά (αργότερα Καναροπούλου), η περίφημη «Τουρκαλίτσα».
Λίγα βήματα πιο πάνω το αστέρι του ανατολίτικου τραγουδιού. Στη «Λεύκα» του Ν.Α. Λεφάκη τραγουδούσε η Μαρίκα Φραντζεσκοπούλου πιο γνωστή ως Μαρίκα η Πολίτισσα. Μαζί της ο συνθέτης Ιωάννη Δραγάτσης, ο οποίος με το παρατσούκλι Ογδοντάκης είχε γράψει στην Πολίτισσα πολλά τραγούδια και ανάμεσά τους το περίφημο «Χασαπάκι». Η φήμη τους ήταν πανελλήνια αφού οι φωνές τους είχαν πλέον αποτυπωθεί στις φωνογραφικές πλάκες. Η Μαρίκα είχε κατακτήσει την Ανατολή με τις περιοδείες της και τραγουδούσε με ευχέρεια σε τρεις γλώσσες: ελληνικά, αραβικά και τουρκικά. Τραγουδούσε με άνεση, χωρίς ερασιτεχνικά τσακίσματα, μεταδίδοντας την ψυχή της Ανατολής. Έχοντας ηχογραφήσει τραγούδια σχεδόν σε όλες τις φωνογραφικές εταιρείες, η Μαρίκα ήταν από τις γυναίκες που είχαν τη σιγουριά του «κατακτητή» και την ασφάλεια των υλικών αγαθών. Επαρχιώτες έφθαναν στην Αθήνα για να την ακούσουν, τόσο η παρουσία της όσο και η συμβολή της στη διαμόρφωση του ρεμπέτικου δεν έχουν ακόμη αποτελέσει αντικείμενο ιστορικής έρευνας.