Από τα πρώτα χρόνια της δημιουργίας του σύγχρονου Πειραιά μέχρι και σήμερα
η φυσιογνωμία του
Πειραϊκού καφενείου, βεβαίως άλλαξε. Τότε που ο Πειραιάς ήταν ακόμα μια
μικρή κωμόπολη, στους τοίχους των Καφενείων κυριαρχούσαν μερικοί
χρωμολιθογραφικοί πίνακες μορφών των αγώνα της Ανεξαρτησίας καθώς
και των πολιτικών ανδρών της εποχής, γεγονός που δεν συναντάμε
σήμερα κι αν αυτό συμβαίνει, είμαι βέβαιος ότι αποτελεί εξαίρεση.
Όμως κυρίως άλλαξε γιατί λέγοντας Πειραϊκά καφενεία, εννοούμε κυρίως
εργατικά ή λαϊκά καφενεία που προορίζονταν για τους ανθρώπους της εργατιάς
του λιμανιού, αχθοφόρους και ναυτικούς. Για ένα συγκεκριμένο χρονικό
διάστημα, ωστόσο υπήρξαν και Καφενεία που είχαν κοσμική ατμόσφαιρα,
όπως του Σουσσάνα, του Διονυσιάδη στο Πασαλιμάνι, τα παλιά καφενεία
της Τερψιθέας, που ήταν τόπος συγκέντρωσης του καλύτερου κόσμου
της πόλης. Η εξέλιξη όμως της Πειραϊκής ζωής, άμεσα συνδεδεμένης με
το λιμάνι, εξαφάνισε τέτοιου είδους φιλολογικά ή κοσμικά καφενεία, που
αντικαταστάθηκαν με αυτά που ήδη περιγράψαμε.
Τα καφενεία στον Πειραιά, ειδικά όταν το λιμάνι βρίσκονταν σε ανάπτυξη,
δεν ήταν ένας τόπος στον οποίο απλά συναθροίζονταν άτομα με σκοπό να
περάσουν τον χρόνο τους, αλλά ένας τόπος εργασίας, καθώς εκεί κλείνονταν
συμφωνίες για μπάρκα, για ναύλα, για ναυτικές εργασίες και μη.
Οι άνθρωποι της πιάτσας, μαζεύονταν εκεί κατά κλάδους εργασίας, αλλού
οι εργάτες των κυλινδρόμηλων, αλλού οι ιδιωτικοί υπάλληλοι, αλλού
οι ναυτικοί, αλλά και κατά τόπους προέλευσης αφού αλλού σύχναζαν
οι Υδραίοι, αλλού οι Κρητικοί, αλλού οι Λάκωνες!
Έτσι τότε γνώριζαν ότι εάν ήθελαν να βρουν έναν οικοδόμο θα πήγαιναν
στου τάδε το καφενείο που σύχναζε, ενώ εάν ήθελαν να συναντήσουν
ένα πατριωτάκι από το νησί, θα πήγαιναν στου δείνα το Καφενείο.
Αυτή η συνήθεια δεν διαμορφώθηκε με την πάροδο των ετών, αλλά γεννήθηκε
μαζί με την πόλη του Πειραιά, όταν οι πρώτοι θεμελιωτές του, Υδραίοι,
Χιώτες, Κρητικοί, Λάκωνες, διέμεναν συγκεντρωμένοι σε συγκεκριμένα
σημεία της πόλης.
Τα παλαιότερα καφενεία στον Πειραιά ήταν στην Λεωφόρο Σωκράτους
(σημ. Ηρώων Πολυτεχνείου) το Καφενείο του Κρανιδιώτη,
το μετέπειτα Αντωνίου Μελαχροινού, που συγκεντρώνονταν κατά
πλειοψηφία Σπετσιώτες, Κρανιδιώτες, μηχανικοί ατμοπλοίων και γύρω κάτοικοι.
Άλλο επίσης παλαιό Καφενείο ήταν το Καφενείο του Βρυώνη με το γνωστό
Ρολόι και την ωραία εσωτερική του ατμόσφαιρα που θύμιζε λέσχη, καθώς
εσωτερικά ήταν διακοσμημένο με αγάλματα γύρω γύρω από την αίθουσα!
 |
| Στο Καφενείο 1919 |
Άλλα γνωστά Καφενεία ήταν του Κ. Μαλάμου που είχε την επωνυμία
"Ο Σμολένσκης" στην διασταύρωση Σωκράτους και Τσαμαδού στο οποίο
συγκεντρώνονταν επαγγελματίες πέριξ της Πλατείας Κοραή. Φυσικά
το αρχαιότερο όλων ήταν το Καφενείο του Π. Βερνάρδου στην Υδραϊκή
συνοικία, ιδιοκτησία αργότερα του Γ. Σταθάκη, τα Καφενεία του Ν. Κοντοστού
και Γ. Κουρτέση στην Λεωφόρο Χατζηκυριακού, που συγκεντρώνονται
Σαντορινιοί, το Καφενείο "ΒΕΡΣΑΛΛΙΑΙ"του Κορωναίου, (πρώην
Σουσσάνα και κατόπιν Συνοδινού) στο Πασαλιμάνι που συγκεντρώνονταν
τραπεζιτικοί υπάλληλοι, δικηγόροι, έμποροι, το Καφενείο του Κοττάκη στην
Φρεαττύδα, το "Μοντέρνο"του Φασιλή στην Λεωφόρο Τρύφωνος
Μουτσοπούλου, που συγκεντρώνονταν Μηχανικοί και Πλοίαρχοι καθώς
και οι Σπουδαστές των Ναυτικών Σχολών, το Καφενείο του
Αλφιέρη (μετέπειτα Κωστάλα) που συγκεντρώνονταν οι Πειραιώτες Αθλητές,
στο Πασαλιμάνι, το Καφενείο "Ο ΛΑΒΥΡΙΝΘΟΣ"του Τσαγκοπούλου
στην Δημοτική Αγορά όπου συγκεντρώνονταν ναυτικοί και άνθρωποι
της αγοράς, το Καφενείο του Παν. Κρανιδιώτη (μετέπειτα Γερόλυμου)
στου Τζελέπη, που συγκεντρώνονταν βαρκάρηδες και γεμιτζήδες.
Εκεί υπήρχαν ακόμα τα Καφενεία των Σαββίδη και Στουραΐτη.
Φυσικά δεν θα παραλείψουμε να αναφέρουμε το Κεντρικό Καφενείο του
Αναστασίου Κομνηνού κάτω από το Δημαρχείο που συγκεντρώνονταν
ναυλομεσίτες, συνταξιούχοι ναυτικοί και μηχανικοί Ε.Ν., το Καφενείο του
Σοροβίγγου στην Μακράς Στοάς το οποίο ιδρύθηκε το 1888! Εκεί
συγκεντρώνονταν αμαξάδες καθώς η Πλατεία Αμαξοστασίου (Ρήγα Φεραίου) βρίσκονταν πιο κάτω και αποτελούσε τόπο στάθμευσης των αμαξών που βρίσκονταν σε αναμονή για
ναύλωση.
Γνωστό ήταν και το Καφενείο του Στ. Βρανίκου που βρίσκονταν δίπλα
στο κτήριο των Σιδηροδρόμων Πελοποννήσου (Σ.Α.Π.).
Στην Ακτή Μιαούλη, τόπος που αποτελούσε την καρδιά του λιμανιού,
βρίσκονταν τα Καφενεία του Καρατζά (πρώην Ι. Φουντούκου και
Τσαμασφύρη) απέναντι από το Τελωνείο Πειραιώς που συγκεντρώνονταν
Τελωνειακοί, εκτελωνιστές και εμπορευόμενοι, το Καφενείο του
Προέδρου των Καφεπωλών Ηλ. Στεφανουδάκη στην ίδια περιοχή, που
συγκεντρώνονταν Ικαριώτες, εργάτες λιμένος και Φύλακες του Λιμανιού,
το Καφενείο Παπαδάκη που συγκεντρώνονταν Κασσιώτες, εργολάβοι και
υπάλληλοι φορτοεκφορτώσεων, το Καφενείο του Θ. Τζέντζου και του
Εμμανουήλ Κουλούμπου στην περιοχή της Τρούμπας. Φυσικά το
γνωστό από τις λιγοστές φωτογραφίες Καφενείου που έχουν διασωθεί
μέχρι σήμερα, το "ΕΡΜΗΣ"του Ι. Γκαβέρα, που συγκεντρώνονταν
Δωδεκαννήσιοι.
 |
| Το Καφενείο και Ξενοδοχείο "ΕΡΜΗΣ"του Ιωάννη Γκαβέρα, που σύχναζαν οι Δωδεκαννήσιοι (Φωτογραφία από το αρχείο του Μπούκη Δημοσθένη του Γιάννη) |
Το Καφενείο "ΣΥΝΤΑΓΜΑ" (πρώην Παντελίδη), που συγκεντρώνονταν
οι Χιώτες, το Καφενείο Δενδρινού, τα Καφενεία Λυγίζου, Μενδρινού που
συγκεντρώνονταν οι Ανδριώτες, τα Καφενεία Καραμολέγκου, Καρρά,
Παπαγεωργίου και Λιβανού στα Καρβουνιάρικα που φυσικά ήταν τόπος
συγκέντρωσης των εργατών ξυλείας και ανθράκων, το Καφενείο του
Στ. Δημητρίου που ανέγραφε ως τόπο διεύθυνσης "Στου στρατιώτη
το Πηγάδι"και βρίσκονταν επί της Πλατείας Δεληγιάννη.
Γνωστό και το Καφενείο του Αλφιέρη στην Λεύκα, τόπος συγκέντρωσης
των βιομηχανικών εργατών, το Παλαιό Καφενείο της Κληματαριάς του
Στ. Χρυσοστομίδη!
Επίσης το Καφενείο του Σάββα Σουρή στην οδό Αγίου Διονυσίου
(φορτοεκφορτωτές), τα Καφενεία Κορακάκη και Ρουσσάκη (παλαιότατα
και τα δύο), του Λεωνιδάκη και Γαλάνη που συγκεντρώνονταν Κρητικοί.
Μικρότερα Καφενεία ήταν των Κατσούρη, Γ. Μανού, Αθανασίου
Μπαστουνοπούλου, στην περιοχή της Μακράς Στοάς και της Λεωφόρου
Μιαούλη, όπου συγκεντρώνονταν αμαξοκαρραγωγείς αρχικά και
αυτοκινητιστές αργότερα. Μάλιστα του Κατσούρη το Καφενείο είχε
και ανάλογο τίτλο αφού λέγονταν το "ΑΜΑΞΟΣΤΑΣΙΟΝ"!
Στην περιοχή Λεύκα, υπήρχαν επίσης τα Καφενεία των Νοτόπουλου
και Ευαγγέλου Στέφα που συγκεντρώνονταν οι σιδηροδρομικοί υπάλληλοι.
Καφενεία που έχουν διαδραματίσει σημαντικό ρόλο στην οικονομική
ζωή του Πειραιά, ήταν του Σαγκανά, (μετέπειτα Μολφέτα και Καλαρούδη)
καθώς και αυτό του Σαρρηκώστα, στην διασταύρωση της Μακράς Στοάς
με την Τσαμαδού.
Βεβαίως αναφέραμε μόνο μερικά από τα Καφενεία της εποχής. Σημαντικά
καφενεία ανάλογα, υπήρχαν και στην Περιοχή της Αγίας Σοφίας, των
Ταμπουρίων, όπως του Ορφανίδη, του Λεούση, Ξενάκη, Θεοδωρακάκη
ή αυτό του Χαρτοφύλακα επί της Παλαμηδίου.
Αλλά και στο Κέντρο του Πειραιά υπήρχαν και πολλά άλλα που δεν αναφέραμε
όπως επί της Γεωργίου Α΄, τα Καφενεία του Τζαππού (μετέπειτα
Μαυρογιαννάκη), Βασ. Τραϊφόρου, Κανελλά και Κοκκοράκη.
