Το ξύλινο γραφείο της Σοφίας Σλίμαν, της γυναίκας που οραματίστηκε τη δημιουργία του πρώτου λαϊκού σανατορίου της χώρας το 1905, ένα πιάνο με ουρά του 19ου αιώνα, ιατρικά μηχανήματα και εργαλεία δεκαετιών, ασπρόμαυροι πίνακες και σπάνιες ιατρικές εκδόσεις του 1800. Στο στρατιωτικό περίπτερο του ΓΝΝΘΑ «Η Σωτηρία», που χτίστηκε το 1917 από τον Ελευθέριο Βενιζέλο με δωρεές ομογενών για τη χρηματοδότηση των Βαλκανικών Πολέμων, φυλάσσονται προσωρινά οι θησαυροί που συγκέντρωσε ή... ξέθαψε από σκονισμένες αποθήκες μια ομάδα γιατρών, νοσηλευτών και διοικητικών υπαλλήλων του νοσοκομείου, με σκοπό τη δημιουργία ενός μουσείου που «διηγείται» τη μετεξέλιξη της ειδικότητας της Φυματιολογίας στη σύγχρονη Πνευμονολογία και κρατάει ζωντανές τις μνήμες μιας μαύρης για την ελληνική κοινωνία ιστορικής περιόδου, που σημαδεύτηκε από το... χτικιό (φυματίωση).
«Το υλικό περιλαμβάνει ιατρικά μηχανήματα, βοηθητικά σκεύη, φωτογραφίες, σκεύη καθημερινής χρήσης, παλαιά είδη γραφείου, έπιπλα εποχής, βιβλία και άλλα αντικείμενα, που άγγιξαν και εξακολουθούν να αγγίζουν την ιστορία αναρίθμητων οικογενειών, επαγγελματιών υγείας, επιστημόνων και ερευνητών» λέει στην «κυριακάτικη δημοκρατία» ο διοικητής του νοσοκομείου «Η Σωτηρία», Μιλτιάδης Παπασταματίου.
Από το 1910
Τα εκθέματα του μουσείου ταξιδεύουν τον επισκέπτη στη μακρινή δεκαετία του 1910, τότε που η μάχη κατά της φυματίωσης βασιζόταν στο τρίπτυχο αεροθεραπεία - υπερσιτισμός - ανάπαυση, και ρίχνουν φως σε όλα τα στάδια του αντιφυματικού αγώνα στην Ελλάδα.
«Εκείνα τα χρόνια, οι ασθενείς έρχονταν εδώ χωρίς καμία ελπίδα να σωθούν. Επομένως, μέσα από μια επίφαση αστικής διακόσμησης, οι υπεύθυνοι του σανατορίου προσπαθούσαν να υπενθυμίσουν στους φυματικούς ότι κάποιοι ενδιαφέρονται για εκείνους» εξηγεί ο διευθυντής του ΕΣΥ, πνευμονολόγος και μέλος της Επιτροπής Μουσείου, Φώτης Βλαστός, δείχνοντας μια προθήκη με πορσελάνινα, επιχρυσωμένα σερβίτσια 100 ετών. Στο διπλανό δωμάτιο, που είναι αφιερωμένο στη δεκαετία του 1920, συναντάει κανείς έπιπλα αντίκες, αλλά και χειρουργικές στολές. «Η χειρουργική έδωσε στους φθισικούς τις πρώτες αμυδρές ελπίδες. Οι γιατροί μπορούσαν πλέον να κόψουν ένα κομμάτι του σάπιου πνεύμονα και, με διάφορες τεχνικές, να ανακουφίσουν, ίσως και να σώσουν κάποιους ασθενείς» αναφέρει ο ίδιος. Την πόρτα του θεραπευτηρίου πέρασαν εκείνη την εποχή ο (17χρονος τότε) Γιάννης Ρίτσος και η Μαρία Πολυδούρη, που πέθανε έπειτα από λίγους μήνες σε μια κλινική στα Πατήσια.
Στο δωμάτιο για τη δεκαετία του 1930 ξεχωρίζει το παλιό πιάνο που χρησιμοποιούσε η Κρατική Ορχήστρα Αθηνών, όταν έδινε συναυλίες στους χώρους του νοσοκομείου. «Η μουσική ακουγόταν και στους θαλάμους των ασθενών. Ο τότε διοικητής πίστευε πολύ στη μουσικοθεραπεία». Την ίδια περίοδο, απομακρύνθηκαν από τους κήπους του «Σωτηρία» όλες οι παράγκες και τα παραπήγματα που ξεφύτρωσαν μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή, δημιουργήθηκαν νέα κτίρια και οι κλίνες αυξήθηκαν σε περίπου 2.000.
Στο Β'Παγκόσμιο
«Κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου το νοσοκομείο μετατράπηκε σε... ομαδικό τάφο για λιμοκτονούντες φυματικούς. Ωστόσο, λίγο πριν από το τέλος του πολέμου, βρέθηκε το πρώτο αποτελεσματικό φάρμακο για τη φυματίωση, η στρεπτομυκίνη, που έφθασε στη χώρα μας μετά το 1947-1948. Σε αυτό το σημείο το προφίλ της αρρώστιας αλλάζει και έρχεται η επιστήμη με τα καινούργια εργαλεία της» σημειώνει ο κ. Βλαστός.
Εργαλεία χειρουργικά και συρραπτικά, τεχνητοί πνευμοθώρακες, βρογχοσκόπια, οι πρώτοι αναπνευστήρες αρνητικής πίεσης, χειρουργικές τράπεζες, σπιρόμετρα και μηχανήματα όπως ο σιδηρούς πνεύμονας και ο πληθυσμογράφος, που βρέθηκαν πρόσφατα να σαπίζουν σε αποθήκες του νοσοκομείου.
«Συγκεντρώνουμε αντικείμενα από το 2006. Τα περισσότερα ήταν σε κακή κατάσταση, ξεχασμένα και παρατημένα. Το τελευταίο διάστημα, έχοντας την υποστήριξη των διοικήσεων του νοσοκομείου και του υπουργείου Πολιτισμού, καταφέραμε να υποβάλουμε πλήρη φάκελο ώστε να ενταχθεί το έργο της ολοκλήρωσης του μουσείου στο ΕΣΠΑ. Κύριο μέλημά μας είναι η αναπαλαίωση του πρώτου ιστορικού κτιρίου της Σοφίας Σλίμαν, που θα φιλοξενήσει όλα τα εκθέματα» λέει ο διευθυντής του ΕΣΥ, πνευμονολόγος και επικεφαλής της Επιτροπής Μουσείου, Μιχάλης Τουμπής.
Προς το παρόν, το μουσείο λειτουργεί χωρίς προσωπικό, χάρη στο μεράκι ορισμένων... ρομαντικών εργαζομένων του νοσοκομείου και είναι επισκέψιμο μόνο κατόπιν τηλεφωνικής επικοινωνίας.
Ο «σιδηρούς» πνεύμονας (του 1927)
Εφθασε στην Ελλάδα με τη μεσολάβηση του σουηδικού Ερυθρού Σταυρού και χρησιμοποιήθηκε ως «όπλο» κατά της επιδημίας πολιομυελίτιδας που ξέσπασε στη χώρα μας τη δεκαετία του 1950, προκαλώντας παράλυση των αναπνευστικών μυών και αναπνευστική ανεπάρκεια. Ο ασθενής μπορούσε να μείνει ξαπλωμένος για αρκετές εβδομάδες ή και μήνες μέσα στο σιδερένιο κουτί, που «ρουφούσε» τον θώρακα και στη συνέχεια τον άφηνε να επιστρέψει στη θέση του, δίνοντας στον άρρωστο τη δυνατότητα να αναπνέει. Ο πρώτος «σιδηρούς» πνεύμονας κατασκευάστηκε το 1927 από τους Φίλιπ Ντρίνκερ και Λούις Σο.
Πληθυσμογράφος για τον όγκο αέρα
Ξύλινο μηχάνημα που εμφανίστηκε για πρώτη φορά το 1956 και επέτρεψε στους γιατρούς να μετρούν τον όγκο του αέρα που εγκλωβιζόταν στον θώρακα ή διακινούνταν στους αεραγωγούς του ασθενούς. Σύμφωνα με τον κ. Τουμπή, ο άνθρωπος που επινόησε τον πρώτο πληθυσμογράφο κατασκεύαζε και σκάφανδρα για δύτες! Ο ασθενής καθόταν μέσα στον θαλαμίσκο και εκτελούσε μια σειρά από αναπνευστικές κινήσεις, έχοντας το κεφάλι του στο σκάφανδρο και φυσώντας μέσα σ’ έναν μικρό σωλήνα. Οι σύγχρονοι πληθυσμογράφοι μοιάζουν περισσότερο με τηλεφωνικούς θαλάμους και μπορούν να υπολογίσουν με ακρίβεια σχεδόν όλες τις μηχανικές παραμέτρους του αναπνευστικού συστήματος.
ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ