Η ΠΑΛΙΑ ΑΡΧΟΝΤΙΚΗ ΕΞΟΧΙΚΗ ΚΑΤΟΙΚΙΑ ΤΟΥ ΦΙΞ ...και η ιστορία του μέσα στον χρόνο...

Ένα ακόμα αρχοντικό της νεώτερης ιστορίας μας βρίσκεται σε πλήρη εγκατάλειψη και το μόνο που το σώζει είναι οι προσπάθειες μερικών κατοίκων της περιοχής του Ηρακλείου Αττικής. Πρόκειται για την θερινή κατοικία της οικογένειας  Φίξ. Βρίσκεται μέσα σε ένα κτήμα με επιφάνεια 27000,50 τ.μ . Μέσα στα όρια του κτήματος βρίσκονται το κύριο κτήριο καθώς και τρία βοηθητικά κτήρια με δύο αποθήκες.

Το κυρίως κτήριο έχει δύο ορόφους, ημιυπόγειο και υπερδώμα με συνολική επιφάνεια  726 τ.μ. Είναι δείγμα νεοκλασικής-εκλεκτιστικής αρχιτεκτονικής(δεκαετία του '20) , κτισμένο μεταξύ 1920-1930. Η κατασκευή του είναι μεικτή-φέροντες τοίχοι από λιθοδομή και πλάκες από σκυρόδεμα. Δεν αποκλείεται να υπάρχουν εντός αυτών  κάποια δοκάρια και κολώνες. Μετά την εγκατάλειψη του από τους πρώην ιδιοκτήτες έχει υποστεί πολλές ζημιές από βανδάλους που αφαίρεσαν οτιδήποτε πολύτιμο αλλά και από τους σεισμούς.

Η πρόσβαση είναι δυνατή από 3 οδούς με αντίστοιχο αριθμό εισόδων. Το κυρίως κτίσμα  είναι τοποθετημένο κοντά στο νοητό κέντρο του κτήματος. Από τις εισόδους  της λεωφ. Ηρακλείου και της οδού του Άγιου Λουκά ξεκινούν δύο εσωτερικοί δρόμοι που καταλήγουν στην κεντρική αυλή που περιβάλλει την έπαυλη. Το κτήμα έχει 1563 δέντρα-κυρίως πεύκα-και οι αυλές είναι στρωμένες με ακανόνιστες πλάκες. Λόγω της φυσικής κλίσης υπάρχουν τοίχοι αντιστήριξης που σχηματίζουν επίπεδες και κεκλιμένες  επιφάνειες.

Τόσο το κτήμα όσο και ο περιβάλλων χώρος έχουν κηρυχθεί διατηρητέοι, αλλά οι φερόμενοι ως ιδιοκτήτες έχουν προσφύγει στο ΣτΕ ζητώντας τον αποχαρακτηρισμό τους. Οι κάτοικοι ανησυχούν και οργανώνουν συγκεντρώσεις, ενώ παράλληλα μαζεύουν υπογραφές για την προστασία του ακινήτου.

Το επικίνδυνο είναι ότι το ακίνητο έχει ενταχθεί από το 1937 στο σχέδιο και, επομένως, με την πρώτη «στραβή» μπορεί να χτιστεί. Το 1985 το γνωμοδοτικό συμβούλιο δημοσίων κτημάτων είχε αποφανθεί ότι 13 στρέμματα ανήκουν στους κληρονόμους Φιξ λόγω χρησικτησίας. Μία δεκαετία αργότερα, στο Γενικό Πολεοδομικό Σχέδιο (ΓΠΣ) Ηρακλείου προβλέπεται ότι τα 17 στρέμματα αποτελούν κοινόχρηστο πράσινο και το δικαίωμα δόμησης σε αυτό το κομμάτι μεταφέρεται στην υπόλοιπη έκταση.

Η έπαυλη και ο περιβάλλων χώρος προστατεύονται από τον νόμο 3028/2002, αλλά το θέμα μπλέχτηκε, αφού μία ημέρα πριν εκδόθηκε απόφαση από τον υπουργό Πολιτισμού που αφορά το συγκεκριμένο ακίνητο και αναφέρει ότι ιδιοκτήτης είναι το Δημόσιο, ενώ λίγους μήνες πριν είχε αποφασιστεί, με κοινή απόφαση των υπουργών ΠΕΧΩΔΕ και Πολιτισμού, η κατεπείγουσα απαλλοτρίωση του κτήματος στο πλαίσιο της ολυμπιακής προετοιμασίας. Με άλλα λόγια, εμφανίζεται το κράτος να πληρώνει για ακίνητο που θεωρεί ότι του ανήκει, αντίφαση την οποία αξιοποίησαν οι κληρονόμοι που κατέφυγαν στη Δικαιοσύνη. Το Πρωτοδικείο, πάντως, εξέδωσε απόφαση σύμφωνα με την οποία το ύψος της αποζημίωσης ορίστηκε σε 16,05 εκατ. ευρώ. Τα χρήματα όμως δεν καταβλήθηκαν μέσα στο 18μηνο που προβλέπει ο νόμος και τον Μάιο του 2004 εκδίδεται νέα απόφαση από την πολιτική ηγεσία του υπουργείου Πολιτισμού με την οποία παύει να ισχύει η απαλλοτρίωση.

Πως έχει όμως η Ιστορία...

Τον Μάιο του 1837 ο Όθωνας ύστερα από την αίτηση 4 στρατιωτικών για μόνιμη εγκατάσταση στην Ελλάδα (Νάιδελ, Βέρνερ, Βούθ, Ζίγλερ) και την προσπάθεια ευρέσεως του κατάλληλου χώρου εξέδωσε Διάταγμα με το οποίο ίδρυε τη Βαυαρική Στρατιωτική αποικία Ηρακλείου.
Για να βρουν το κατάλληλο μέρος τοποθέτησαν σε διάφορα μέρη της Αττικής κομμάτια κρέατος για να δούνε που θα αργήσει να σαπίσει και επειδή άργησε εκει επιλέξανε το Ηράκλειο λόγω του ότι το μέρος είχε λιγότερη υγρασία.

Με τον καιρο ηρθαν και αλλες οικογενειες απο την Βαυαρια, με μια εξ αυτών την οικογένεια του Φιξ.
 Η οικογένεια Φιξ θα εγκατασταθεί αρχικά στο Ηράκλειο Αττικής, πριν αγοράσει δύο κτήματα στο κέντρο της Αθήνας, όπου δημιουργεί δύο μικρές ζυθοποιίες. Μία πυρκαγιά, όμως, που κατέκαψε τη μία ζυθοποιία τον ανάγκασε εν έτει 1863 να εγκαταστήσει την παραγωγή αλλά και τις κατοικίες της οικογένειας στο ‘’εξοχικό’’ τότε Κολωνάκι.

   Φαίνεται πως η ιδέα του Ιωάννη Φιξ να παρασκευάσει μπύρα ενέπνευσε και άλλους συμπατριώτες του, οι οποίοι κατέφθασαν στη χώρα μας όπου άνοιξαν διάφορες ζυθοποιίες. Η οικογένεια Φιξ, όμως, που είχε την εύνοια του βασιλιά και είχε αναπτύξει ένα εκτεταμένο δίκτυο διανομής των προϊόντων της, σύντομα θα κατατρόπωνε τους αντιπάλους της.

   Πέρα από τους ανταγωνιστές που κατά καιρούς ενέσκηπταν, οι Φιξ είχαν να αντιμετωπίσουν διάφορα λειτουργικά προβλήματα σχετικά με την παραγωγή μπύρας, η οποία, σε κάποιο στάδιο, απαιτούσε ιδιαίτερα χαμηλές θερμοκρασίες και ψύξη. Ελλείψει, τότε, των αναγκαίων ψυκτικών μηχανημάτων αλλά και του χιονιού, ο Βαυαρός ζυθοποιός ανέθετε στους χωρικούς από το Μενίδι να αποθηκεύσουν την πρώτη ύλη στην Πάρνηθα και κατόπιν να την μεταφέρουν μέσα σε σακιά, με τα μουλάρια, στο εργοστάσιο στο Κολωνάκι.

   Το 1893, τη σκυτάλη αναλαμβάνει ο Κάρολος Φιξ, γιος του ιδρυτή, ο οποίος μεταφέρει το εργοστάσιο στη Λεωφόρο Συγγρού.

 Η αυξημένη παραγωγική δυναμικότητα του νέου εργοστασίου, το οποίο προσέφερε εργασία σε τουλάχιστον 5.000 άτομα, θα καταστήσει την μπύρα Φιξ κυρίαρχη σε όλη την ελληνική επικράτεια. Χαρακτηριστικά, πάνω από 200 καταστήματα διέθεταν αποκλειστικά την εν λόγω μπύρα, η οποία αρχίζει σιγά σιγά να εξάγεται, σε φιάλες και βαρέλια, στο εξωτερικό.

Μηχανές από το εργοστάσιο του Φιξ-1893

Γέμισμα της μπύρας σε βαρέλια(φωτογραφία από το εργοστάσιο του Φίξ στην Συγγρού)

Ο ψυχραντήρας

Εδώ να κάνω μια μικρή αναφορά και στην ζυθοποιία του Ερρίκου Κλωναρίδη. Στα εγκαίνια της ζυθοποιίας την 26η Δεκεμβρίου 1903, παρέστησαν οι Αρχές της πόλης, επίσημοι και πλήθος κόσμου. Εκτός του εργοστασίου, η εταιρεία είχε ιδιόκτητες αποθήκες στην Αθήνα και στον Πειραιά, ενώ απέκτησε και αλυσίδα καταστημάτων στα οποία επωλείτο αποκλειστικά η μπύρα Κλωναρίδη, η οποία διετίθετο και κατ'οίκον.

26 Δεκεμβρίου 1903 Τα εγκαίνια της ζυθοποιίας του Κλωναρίδη

Προμηθευτές της βασιλικής αυλής, έχαιραν της εκτίμησης των βασιλέων, σε επίσκεψη των οποίων το 1904 έλαβαν συγχαρητήρια για το μέγα και εθνικό έργο τους, ενώ στον κήπο του εργοστασίου δόθηκαν πολλές δεξιώσεις συνδράμοντας την κυβέρνηση.

Φωτογραφία του Ερρίκου Κλωναρίδη(Δεξιά)

Το 1908, η εταιρεία Κλωναρίδη βρέθηκε αναμειγμένη σε μεγάλο οικονομικό σκάνδαλο, όταν αποκαλύφθηκε ότι ζημίωσε το ελληνικό Δημόσιο μη καταβάλλοντας το νόμιμο δασμό για την εισαγωγή κριθαριού. Η περιπέτεια αυτή σήμανε και την αρχή των προβλημάτων της εταιρείας, με αποτέλεσμα τη σφράγιση του εργοστασίου και τη σύλληψη του Ερρίκου Κλωναρίδη για χρέη το 1911. Ήδη στην Αθήνα κυριαρχούσε η ζυθοποιία Καρόλου Φιξ και μεταξύ των δύο επιχειρήσεων υπήρξε σκληρός ανταγωνισμός, σχετικά με την ποιότητα και τη διάθεση του ζύθου, ο οποίος ολοκληρώθηκε με την τελική εξαγορά της Κλωναρίδη από την Φιξ.

Αυτή η εξαγορά είχε ως αποτέλεσμα την εδραίωση της μπύρας Φίξ στην Ελλάδα με την μορφή του μονοπωλίου.

Λίγα χρόνια μετά, η οικογένεια Φιξ κτίζει την εξοχική της κατοικία στο παλαιό Ηράκλειο ενώ μέχρι το 1950 έχει γίνει κυρίαρχη δύναμη στην ελληνική αγορά και έχει αποσπάσει πληθώρα βραβείων και τιμητικών διακρίσεων,ενω έχει καταστεί συνώνυμη της μπύρας στην Ελλάδα. , παρά την καταστροφή που υπέστησαν οι εγκαταστάσεις του εργοστάσιου κατά την διάρκεια των δυο παγκοσμίων πολέμων.

Πλαϊνη πρόσοψη από την εξοχική κατοικία της οικογένειας Φιξ

Φωτογραφία από την έκθεση που απέσπασε πολλά βραβεία η μπύρα ΦΙΞ

Το ιδιότυπο μονοπώλιο που απολαμβάνει για αρκετές δεκαετίες, έχει μετατρέψει την εταιρεία, τη διοίκηση της οποίας έχει πλέον αναλάβει ο Κάρολος Φιξ ο νεότερος, σε έναν πραγματικό κολοσσό.

   Σύντομα, όμως, θα αρχίσουν να φαίνονται τα πρώτα σημάδια κόπωσης. Κατ’ αρχάς, στα τέλη της δεκαετίας του ’50, ένα μέλος της οικογένειας, ο Αντώνιος Φιξ, αποσκίρτησε από την επιχείρηση και δημιούργησε δικό του εργοστάσιο επί της οδού Πέτρου Ράλλη, όπου λανσάρει την μπύρα ‘’Αλφα’’, χωρίς όμως ιδιαίτερη επιτυχία. Λίγα χρόνια αργότερα, την αγοράζει ο Πρόδρομος Μποδοσάκης, για να καταλήξει εν τέλει πάλι στην οικογένεια του Ιωάννη Φιξ.

Ηχηρό ράπισμα, πάντως, για τη δημοτικότητα της Φιξ ήταν η άρση, στη δεκαετία του ’60, του μονοπωλίου που απολάμβανε στην ελληνική αγορά. Τότε, η κυβέρνηση του Γεωργίου Παπανδρέου, ανταποκρινόμενη σε μια σειρά διαμαρτυριών εκ μέρους των λιανοπωλητών οι οποίοι κατήγγειλαν την εταιρεία Φιξ επειδή υιοθετούσε εκβιαστικές πρακτικές για να προωθήσει τη νέα της γραμμή από αεριούχα ποτά, δίνει το πράσινο φως για την ίδρυση δύο ακόμη ζυθοποιείων. Μία από αυτές ήταν η ολλανδική Heineken, η οποία παράγει την Amstel. Μάλιστα η συγκεκριμένη μπύρα, που εξαιτίας τεχνητού σαμποτάζ έβγαινε σε κατά τι μικρότερο μπουκάλι και φυσικά σε χαμηλότερη τιμή, σύντομα θα κυριαρχούσε στην Ελλάδα, εκτοπίζοντας την Φιξ από την πρώτη θέση.

   Σαν να μην έφθαναν όλα αυτά, η εμπλοκή ορισμένων στελεχών της εταιρείας Φιξ στην ανατροπή της κυβέρνησης Παπανδρέου, προκάλεσε τη θυμηδία του κόσμου, ο οποίος παράφρασε το διάσημο τότε σλόγκαν «Η Μπύρα Φιξ κάνει καλό» στο «Η μπύρα Φιξ κάνει κακό». Οι τριγμοί, πλέον, στο οικοδόμημα, που γιόρταζε τον πρώτο της ιωβηλαίο, ήταν ισχυροί και, όπως αποδείχθηκε, μη αναστρέψιμοι.

   Η μπύρα Φιξ έχει μπει πια σταθερά σε τροχιά απαξίωσης. Όπως ακριβώς και το επιβλητικό εργοστάσιό της στη Συγγρού και Καλλιρόης, το οποίο, από τα τέλη της δεκαετίας του ’70, εγκαταλείπεται στη μοίρα του και οδηγείται σε μαρασμό, ίσως το πιο διάσημο κουφάρι εργοστασίου στην ιστορία της σύγχρονης Ελλάδας. Την ίδια στιγμή, η ζυθοποιία Φιξ δεν μπορεί να αντιμετωπίσει τον διαρκώς αυξανόμενο ανταγωνισμό και, φορτωμένη με δάνεια, κηρύσσει πτώχευση το 1983.

Επιχειρείν αλά ελληΝΙΚΑ, εκδόσεις Σταμούλης

Λευκιμμιάτης Δ. Χαράλαμπος κάτοικος Ηρακλείου Αττικής-αρχιτέκτονας