Σημαντικές -άγνωστες εν πολλοίς- λεπτομέρειες από την καθημερινή ζωή των Αγιορειτών, τους χώρους όπου ασκούνται, καθώς και το πώς κατανέμουν το 24ωρό τους μας δίδει ο Καθηγούμενος της Μονής Σίμωνος Πέτρας Αρχιμανδρίτης Ελισαίος στο πλαίσιο της σημερινής επικοινωνίας μας.
- Μανώλης Μελινός: Αγιε Καθηγούμενε, παρακαλώ να μπούμε στο καθολικό σας, όπως λέγεται ο κεντρικός ναός κάθε μοναστηριού. Εκεί συναντούμε πολλούς διακονητές, πολλά διακονήματα άγνωστα στο ευρύτερο κοινό αλλά και σε πολλούς από ημάς, που έχουμε κάποια στοιχειώδη εκκλησιαστική παιδεία. Μιλήστε μας γι’ αυτά, διότι εν πολλοίς μας ξενίζουν διάφορα πράγματα όπως λ.χ.
η συνεχής κίνηση κατά τη διάρκεια των ακολουθιών. Μας κάνει εντύπωση το ότι ένας μοναχός ειδοποιεί έναν άλλο να αναγνώσει ή να ψάλει κάτι. Αμέσως μετά ειδοποιεί κάποιον άλλον ή κάποιος μοναχός ανάβει συγκεκριμένα καντήλια ή λαμπάδες την τάδε στιγμή, σβήνει κάποιο ή κάποια άλλα την άλλη στιγμή κ.ο.κ.
- Αρχιμ. Ελισαίος Σιμωνοπετρίτης: Η τελετουργία των ακολουθιών είναι σε κάθε περίπτωση κάτι το ξεχωριστό. Επειδή οι περισσότερες ώρες των μοναχών είναι αφιερωμένες στη θεία λατρεία, αντιλαμβάνεσθε ότι έχει αναπτυχθεί η λεγομένη τυπική διάταξη μέσα στον ναόν. Η λατρευτική ζωή του μοναχού είν’ ένας ολόκληρος κύκλος. Αυτός που κυριαρχεί -από πλευράς διακονίας πρακτικής μέσα εις τον ναό- είναι ο εκκλησιάρχης. Ας πούμε ότι διευθύνει την όλη υπόθεση της εκκλησιαστικής διακονίας. Ο εκκλησιαστικός είναι αυτός που εκτελεί. Διακονεί πάντοτε με μανδύα. Αυτό είναι το ένδυμα του μοναχού που διακονεί στον ναό.
- Μ. Μ.: Τι ακριβώς συμβολίζει ο μοναχικός μανδύας;
- Αρχιμ. Ελ. Σιμ.: Στην κουρά του μοναχού λέμε: «Ελαβε το μέγα...». Εννοούμε ότι με αυτό το ένδυμα θα διακονήσει σε ολόκληρη τη μοναχική ζωή. Είναι το ένδυμα το οποίον ενδύεται ο μοναχός απ’ αρχής και φέρει μέχρι τέλους. Δηλαδή όπως ένας μοναχός ενδύεται τον θάνατο που είναι ζωή, ακριβώς τον παίρνει και μαζί του. Από τη στιγμή που νεκρώνεται για τον κόσμο, σημαίνει ότι ενδύεται τον θάνατον. Ενδεδυμένος τον θάνατο φέρει τον μανδύα μέσα στον οποίο ραμμένος θάπτεται κατά γης. Εμείς οι μοναχοί περιτυλιγμένοι με τον μανδύα μπαίνουμε στο χώμα, δίχως φέρετρο. Σαν έμβρυο μέσα στον πλακούντα, βρισκόμαστε στα σπλάγχνα της μητέρας γης περιμένοντας την ανάσταση των νεκρών, για ν’ αναγεννηθούμε και να κατευθυνθούμε «εις απάντησιν του Κυρίου εις αέρα...». Ενα άλλο κεντρικό διακόνημα μέσα στον ναό είναι του τυπικάρη, που μνημονεύσατε. Εκείνος διευθύνει την ακολουθία. Γι’ αυτό βλέπετε ότι τα πάντα εξαρτώνται από τον τυπικάρη. Ειδικώς εδώ στο Αγιον Ορος -χωρίς αυτό να σημαίνει μείωση του Γέροντος- είχε και έχει μεγάλη επιβολή ο τυπικάρης. Διηύθυνε και διευθύνει τα πάντα στη εκκλησίαν. Επομένως, ακόμη και ο Γέροντας να πει κάτι, ουσιαστικώς ο τυπικάρης θα του υποδείξει το πότε και το πώς. Αυτός, λοιπόν, διευθύνοντας τη λατρεία, προσπαθεί να κρατήσει μία συμμετοχή καθολική των μοναχών σε όλα, κατά τη διάρκεια της ακολουθίας. Αρα σημαίνει ότι μπορεί να αλλάξει τους ψάλτες, να πει τι θα κάνουν, μπορεί να ορίζει τον κανονάρχη κ.λπ.
- Μ. Μ.: Εκείνη την ώρα τα κάνει αυτά ή πρέπει να τους έχει ενημερώσει από πριν;
- Αρχιμ. Ελ. Σιμ.: Εξαρτάται·περισσότερο εκείνη την ώρα. Δεν μπορεί από πριν, διότι την κατάλληλη ώρα θα τους πει. Π.χ., όταν θέλουμε να τιμήσουμε κάποιον, θα του προσφέρουμε να ψάλει «Την τιμιωτέραν...». Είναι μία ένδειξη τιμής και προς την Παναγία, βεβαίως, και προς το πρόσωπο που θα την ψάλει. Επιλέγει, λοιπόν, ο τυπικάρης, γνωρίζοντας για παράδειγμα ποιος έχει δυνατότητα καλής αναγνώσεως, ποιος ψέλνει όμορφα, ποιος πρέπει να αναγνώσει (γιατί το έχει ανάγκη...). Είναι μία ισορροπία που διατηρείται από τον τυπικάρη. Ακόμη, μπορεί να επέμβει λ.χ. και στο πότε θα ανάψουν ή θα σβήσουν συγκεκριμένα καντήλια και λαμπάδες. Βέβαια, υπάρχει το τυπικόν, αλλά ο τυπικάρης μπορεί για κάποιους λόγους να το τροποποιήσει. Η έκφρασις «όπως δόξη τω προεστώτι» κατ’ ουσίαν σημαίνει «όπως δόξη τω τυπικάρη»! Σε άλλες εποχές και άλλες περιπτώσεις, ο τυπικάρης έφερνε απλά μέλη της Εκκλησίας στον χώρο της ενεργού συμμετοχής στη λατρεία, όπως π.χ. ανάγνωση προφητειών, ψάλσιμο εύκολων τροπαρίων κ.λπ.
- Μ. Μ.: Γέροντα, κάτι που με έχει εντυπωσιάσει μέσα στο καθολικό των αγιορειτικών μονών είναι το ότι κατά τη διάρκεια του εσπερινού ο εφημέριος παραμένει την περισσότερη ώρα έξω του Αγίου Βήματος, έχοντας κρεμάσει το πετραχήλι του στην ωραία πύλη. Το φορά μόνον όταν πρόκειται να κάνει αίτηση, να εκφωνήσει κ.λπ.
- Αρχιμ. Ελ. Σιμ.: Κατ’ αρχάς, γνωρίζετε ότι κάθε ακολουθία έχει τον χώρο όπου τελείται. Για παράδειγμα, η ενάτη τελείται στη λιτή, ο εσπερινός στο καθολικό, η λιτή στον ομώνυμο χώρο, το απόδειπνο στη λιτή, ο όρθρος και η θεία Λειτουργία στο καθολικό. Μάλιστα, σε πολλά μοναστήρια που η άνεση των χώρων το επιτρέπει, μπορεί σε άλλον ναό να γίνει ο όρθρος και σε άλλον η θεία Λειτουργία. Ο ιερεύς είναι ένας συνδιακονητής στον χώρο της θείας λατρείας. Δεν είναι κάτι «ξένο», κάτι έξω από την αδελφότητα. Απολαμβάνει, βεβαίως, σεβασμού εκ της ιεροσύνης του. Στις αδελφότητες ο διάκονος και ο ιερεύς δεν ποιμαίνουν -εκ του υπουργήματός των- αλλά συνδιακονούν. Επιτρέψτε μου, σ’ αυτό το σημείο, να επανέλθω στα διακονήματα που λέγαμε πριν και να συμπληρώσω ότι μέσα στον ναό έχουμε και το διακόνημα του ταξιάρχη, ο οποίος είναι υπεύθυνος για τις θέσεις που θα καταλάβουν οι προσκυνηταί. Επίσης ο κανονάρχης, ο κανδηλάριος. Εκτός ναού -να πούμε για να συμπληρώσουμε την προηγουμένη αναφορά μας- ο επιτηρητής, ο αφυπνιστής που έχει την ευθύνη να ειδοποιήσει τους πατέρες για τη νυκτερινή ακολουθίαν, ο νοσοκόμος, ο γηροκόμος, ο σκυτεύς (υποδηματοποιός), ο αμπελουργός, ο κηπουρός, ο αροτριών, ο ξυλουργός, ο ναυπηγός, ο βιβλιοφύλαξ, ο καλλιγράφος (τα παλαιότερα χρόνια), ο ακεστής (διορθωτής σχισμένων ενδυμάτων), ο κοσμήτης, ο υφάντης (παλαιότερα, επίσης), ο αλιεύς και διάφορα άλλα...
- Μ. Μ.: Μιλήστε μας για τη διοικητική διάρθρωση μιας αγιορειτικής μονής. Επικεφαλής ο ηγούμενος, ο Γέροντας. Δεν είναι όμως μόνος. Πλαισιώνεται από τη Γεροντία, τους επιτρόπους κ.ά. Πείτε μας σχετικά.
- Αρχιμ. Ελ. Σιμ.: Πάντοτε, ως προς τη διοίκηση του μοναστηριού, ο Γέροντας ενεργούσε «μετά βουλής». Είχε κάποιους πρεσβύτερους συμβούλους που τους συμβουλευόταν, ατύπως μεν το έπραττε όμως. Πολλά ξεκίνησαν κάπως έτσι, αλλά στην πορεία προσέλαβαν συγκροτημένη μορφή. Κάτι ανάλογο έγινε και στο Αγιον Ορος. Εδώ, προ του 1924, δεν υπήρχε κωδικοποιημένη κατάστασις, αλλά όλα εδράζονταν στην ιερή συνήθεια, στις παραδόσεις δηλαδή. Τώρα έχουμε μία γενική λογική διοικήσεως του Αγίου Ορους, αλλά και, ειδικότερα, διοικητική πρακτική διέπει την ζωή κάθε μοναστηριού. Οσον αφορά τα διοικητικά, τα οικονομικά κ.λπ., το μοναστήρι συνδιοικείται από τη Γεροντική Σύναξη, η οποία αποτελείται από έξι, οκτώ, 10 πατέρες οι οποίοι ονομάζονται προϊστάμενοι. Αυτοί αποτελούν το σώμα που αποφασίζει. Προεδρεύει ο Γέροντας. Η Γεροντική Σύναξη, τα μέλη της οποίας είναι αιρετά και ισόβια, είναι, ας πούμε, το διοικητικό συμβούλιον. Η εκτελεστική επιτροπή αποτελείται από τους επιτρόπους, οι οποίοι συνήθως είναι δύο ή τρεις, αναλόγως με τα θέματα που έχει ένα μοναστήρι. Βέβαια, ο Γέροντας μπορεί να αναθέσει και κάποιους άλλους τομείς σε προϊσταμένους, όπως λ.χ. ο δασάρχης για το μοναστηριακό δάσος. Το αρχονταρίκι πρέπει επίσης να το αναλαμβάνει προϊστάμενος, γιατί πρόκειται περί σοβαρού διακονήματος.
εφημερίδα ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ