Η ζωή στα κουτιά

ΡΕΠΟΡΤΑΖ: Γιάννης Παπαδόπουλος

«Από εδώ δεν θα με βγάλουν. Εδώ θα πεθάνω». Είναι 74 ετών. Με αδύνατα μαλλιά και λαμπερά μάτια. Φοράει δύο βέρες. Η μία είναι του άντρα της. Και εκτός από τον Μαξ, ένα αδέσποτο κουτάβι που σπίτωσε στο σαλόνι της, δεν έχει άλλη παρέα. Τα διαμερίσματα από κάτω της άδειασαν. Οι γείτονες τα πούλησαν στις αρχές του 2000 στην Κτηματική Εταιρεία του Δημοσίου. Τα παιδιά της παντρεύτηκαν και μετακόμισαν. Και η φίλη της, Κατίνα, την κερνά καφέ δυο στενά πιο πάνω σε έναν κήπο με γιασεμιά και νυχτολούλουδα. Στην πολυκατοικία της όμως η Χρυσούλα Χαριζάνου έμεινε μόνη, συντροφιά με τα βιβλία της και μια παλιά ραπτομηχανή.

«Η μάνα μου έραβε κορσέδες. Ο πατέρας μου δούλευε στα λεωφορεία, όπως οι περισσότεροι άντρες της γειτονιάς», λέει. Η κ. Χαριζάνου μεγάλωσε στα Προσφυγικά, στο τρίτο κτίριο παράλληλα στην Αλεξάνδρας. Η μητέρα της, πρόσφυγας από το Βουρνόβα (Μπουρνόβα) της Μ. Ασίας, αγόρασε το διαμέρισμα με 68.462 δρχ. το 1939. Μάρτυρας της συναλλαγής ένα κιτρινισμένο χαρτί με φαγωμένες άκρες, το παραχωρητήριο του Υπουργείου Πρόνοιας, που η κ. Χαριζάνου φυλά ακόμα.

Οκτώ τριώροφες πολυκατοικίες ανεγέρθηκαν εκεί την περίοδο 1933-1935, για να στεγάσουν οικογένειες προσφύγων. Ο φόβος της κατεδάφισής τους από τη δικτατορία και η εξαγορά διαμερισμάτων από το Δημόσιο στις αρχές του 2000 ερήμωσε αρκετά σπίτια. Σήμερα όμως η γειτονιά γνωρίζει νέους ενοίκους. Μετανάστες, κυρίως από Ιράν. Κάποιοι νοικιάζουν τα σπίτια παλιότερων κατοίκων. Άλλοι παραβίασαν και κατέλαβαν κάποια από τα διαμερίσματα που βρίσκονται στα χέρια του Δημοσίου. Ο κύκλος της προσφυγιάς πάνω απ’ τη Λεωφόρο Αλεξάνδρας δεν έχει κλείσει.

«Έχουν σπάσει λουκέτα και έχουν εγκατασταθεί σε σπίτια. Δεν μας πειράζουν. Δεν έχουν δημιουργήσει πρόβλημα. Κάποιοι μας βοηθούν να κουβαλήσουμε τα ψώνια μας», λέει η κ. Χαριζάνου. Ο Ουαλί Γιασμανί είναι ένας από τους νέους κατοίκους του συγκροτήματος. Τον φιλοξενούν σε ένα σπίτι 55 τ.μ. έξι ομοεθνείς του. «Είναι μια προσωρινή λύση. Θέλω να φύγω για αλλού. Μ’ αρέσει η Ελλάδα. Οι Έλληνες είναι πολύ καλός λαός, αλλά θέλω να βρω δουλειά. Είμαι άνεργος εδώ και τρεις μήνες», λέει.

Φοράει δερμάτινο μπουφάν, μπεζ βερμούδα και σαγιονάρες. Δούλεψε πρώτα στην Καλαμάτα, στις ελιές. Αργότερα ως ζαχαροπλάστης στον Πειραιά, αν και όπως λέει στο Ιράν ήταν ποδοσφαιριστής. Όταν έφτασε στην Αθήνα βρήκε σπίτι και δουλειά στο Πασαλιμάνι. Ώσπου έμεινε άνεργος και τα χρήματα δεν του έφταναν για το νοίκι. «Δεν μπορώ να γυρίσω πίσω στο Ιράν. Κινδυνεύω», λέει, χωρίς να διευκρινίζει τον κίνδυνο. Μου δείχνει το ροζ χαρτί που αποδεικνύει ότι έχει υποβάλει αίτηση για πολιτικό άσυλο. Είναι Κούρδος. Και λέει ότι έχει βαφτιστεί Χριστιανός. «Εμείς δεν είμαστε μαφία. Δεν έχουμε σχέση με ναρκωτικά. Θέλουμε να φύγουμε αλλού. Γι’ αυτό χρειάζομαι διαβατήριο. Είναι δύσκολοι καιροί οικονομικά και για τους Έλληνες και για εμάς».

Οι περισσότεροι μετανάστες που συναντώ στα Προσφυγικά αρνούνται να μοιραστούν επώνυμα τις ιστορίες τους. Μιλάνε στα αγγλικά. Κάποιοι μένουν καιρό εδώ. Άλλοι μετακόμισαν πριν δυο μέρες. Ένας Κούρδος που ζει μόνος του λέει ότι νοικιάζει το διαμέρισμά του με 300 ευρώ. «Είναι καλά εδώ. Άνετα και φθηνά», λέει από το παράθυρο της κουζίνας του. Μια άλλη οικογένεια Ιρανών εξηγεί ότι έδωσε στον ιδιοκτήτη 1.000 ευρώ μπροστά και μένει στο σπίτι εδώ και τέσσερις μήνες. Ακόμα δεν έχουν συμφωνήσει για το μηνιάτικο. Άλλωστε του είπαν ότι δεν έχουν πολλά χρήματα και αυτός, λένε, έδειξε κατανόηση.

Τα Προσφυγικά στερούνται διάκοσμου. Είναι σπίτια με στιβαρούς πετρόχτιστους τοίχους πάχους 60 εκατοστών. Πιστά στη λιτή αρχιτεκτονική Bauhaus. Κατασκευάστηκαν σε ένα οικόπεδο 14,5 στρεμμάτων στο οποίο το 70% είναι αδόμητος χώρος.

Από τα 228 διαμερίσματα το 80% αγοράστηκαν ή απαλλοτριώθηκαν από το ΥΠΕΧΩΔΕ και την ΚΕΔ. Από τα υπόλοιπα κατοικούνται σήμερα –νόμιμα- περίπου 50. Το συγκρότημα απειλούταν με κατεδάφιση από την εποχή της δικτατορίας (ΦΕΚ 178/Δ/12-12-1967). Γι’ αυτό και οι κάτοικοι δεν προχώρησαν στη συντήρηση των προσόψεων. Το 2004, ενόψει Ολυμπιακών, ένα τεράστιο πανό με φωτογραφία της Ακρόπολης κάλυψε τη στραπατσαρισμένη εικόνα της πρώτης πολυκατοικίας.

Το 2003, τα δύο κτίρια πίσω από τον Άγιο Σάββα χαρακτηρίστηκαν διατηρητέα. Η ΚΕΔ σχεδίαζε να κατεδαφίσει τα άλλα έξι κτίρια για να δημιουργήσει χώρο πρασίνου. Όμως έπειτα από αγώνα και αντιδράσεις των κατοίκων, το 2008 το Κεντρικό Συμβούλιο Νεότερων Μνημείων χαρακτήρισε και τις υπόλοιπες έξι πολυκατοικίες διατηρητέες αίροντας τον κίνδυνο της ισοπέδωσης από τις μπουλντόζες.

Όπως εξηγούν από τη Διεύθυνση Νεώτερης και Σύγχρονης Αρχιτεκτονικής Κληρονομιάς, τα Προσφυγικά, ως διατηρητέα, δεν μπορούν να γκρεμιστούν. Για οποιαδήποτε εσωτερική ή εξωτερική παρέμβαση, ή αναπαλαίωση (από σοβάτισμα μέχρι γκρέμισμα ενός τοίχου) απαιτείται έγκριση του ΥΠΠΟΤ. Κατά καιρούς υπήρξαν διαμαρτυρίες ορισμένων κατοίκων για τις καταλήψεις διαμερισμάτων που ανήκουν στο Δημόσιο. «Όσο όμως δεν υπάρχει ή δεν υλοποιείται κάποιο σχέδιο για την αξιοποίησή τους, δεν γίνεται κάποια επέμβαση για να φύγουν οι καταληψίες. Είναι κι αυτοί φτωχοί άνθρωποι που ψάχνουν μια στέγη», λένε από τη Διεύθυνση Νεώτερης και Σύγχρονης Αρχιτεκτονικής Κληρονομιάς.

Ο Δημήτρης Ευταξιόπουλος, κάτοικος και ιδιοκτήτης διαμερίσματος στα Προσφυγικά, επιμένει ότι αυτά τα σπίτια είναι αθάνατα. «Μπορεί να βλέπεις παντζούρια να χάσκουν και να υπάρχει μια εγκατάλειψη, με ένα καλό σοβάτισμα και βάψιμο όμως η εικόνα θα είναι διαφορετική», λέει.

Η γιαγιά του, πρόσφυγας από την Τραπεζούντα, μπήκε πρώτη στο διαμέρισμα. Σήμερα, εκτός από ένα παλιό γραμμόφωνο και κάποιες ασπρόμαυρες φωτογραφίες το εσωτερικό του σπιτιού δεν θυμίζει πολλά από το χτες. Ο κ. Ευταξιόπουλος έριξε έναν τοίχο και ενοποίησε δύο διαμερίσματα διπλασιάζοντας τα τετραγωνικά. Τα ανακαίνισε πρόσφατα και άλλαξε το μωσαϊκό με παρκέ και πλακάκια. Κι ενώ στο σαλόνι της κ. Χαριζάνου το ταβάνι έχει ποτίσει σε μια γωνιά από την υγρασία, στο σαλόνι του κ. Ευταξιόπουλου το φως ζωντανεύει τους φρεσκοβαμμένους κίτρινους τοίχους. Μετά από λίγα λεπτά στο σπίτι του ξεχνάς ότι βρίσκεσαι σε ένα παλιό οίκημα. «Δεν ζω στο χτες», λέει. «Ζω στην εποχή μου. Δεν είμαι φύλακας κάποιας ανάμνησης, αλλά φύλακας του σπιτιού. Τις αναμνήσεις τις κουβαλάς εσύ μέσα σου».

Η ΚΕΔ πρότεινε το 2003 στους κατόχους των διαμερισμάτων να τα αγοράσει αντί 18 εκατομμυρίων δραχμών. Η κ. Χαριζάνου αρνήθηκε να πουλήσει το δικό της. «Πώς να φύγω από το σπίτι μου; Όταν παντρεύτηκα ο πατέρας μου ήθελε να μου πάρει ένα δυάρι στου Γκύζη. Εγώ όμως δεν μπόρεσα να φύγω από ‘δω» λέει.

Εδώ δεν είχε μόνο ευχάριστες αναμνήσεις. Θυμάται τους πυροβολισμούς στα Δεκεμβριανά, το ’44. Τότε που τα σπίτια είχαν εκκενωθεί και τα γυναικόπαιδα έβρισκαν καταφύγιο στα αποδυτήρια του γηπέδου του Παναθηναϊκού για να γλιτώσουν από τις οβίδες. Θυμάται τη μητέρα της να ανεμίζει μια λευκή σημαία στην Αλεξάνδρας για να μεταφέρει με ασφάλεια μια ετοιμόγεννη στο «Έλενα». Τα τραύματα από τις μάχες εκείνης της περιόδου υπάρχουν ακόμη στους τοίχους των κτιρίων. Ο κ. Ευταξιόπουλος παρά την ανακαίνιση δεν θέλησε να καλύψει τις τρύπες από τις οβίδες των Δεκεμβριανών. Τις άφησε ανοιχτές, να διηγούνται την ιστορία.

Μια ιστορία που αγνοεί ο κ. Γιασμανί. Τα κτίρια τού μοιάζουν άσχημα. «Τι να κάνει ο κόσμος, αφού δεν υπάρχουν λεφτά…» λέει. Και η κ. Χαριζάνου πληγώνεται από την όψη τους. «Τα βλέπουμε και κλαίμε. Ήταν ωραία σπίτια. Περιμένω να δω ποια θα είναι η κατάληξή τους», λέει.
Antapokritis