Στη Σοβιετική Ενωση του Μεσοπολέμου και μέχρι το 1937, η κοινότητα των Ελλήνων κομμουνιστών κατέλαβε θέσεις-κλειδιά του κοινωνικού οικοδομήματος που έχτιζε η ΕΣΣΔ και βασιζόταν στην εκπροσώπηση των εθνοτήτωνΕνα από τα πιο άγνωστα θέματα της νεοελληνικής ιστοριογραφίας, αλλά και του ελληνικού κομμουνιστικού κινήματος, υπήρξε η δράση των ελληνικών κομμουνιστικών οργανώσεων στη Σοβιετική Ενωση μέχρι το '37.![Ο Γιάννης Πασαλίδης με τη σύζυγό του και το γιο του Αριστοτέλη, στο Σοχούμι]()
Ο Γιάννης Πασαλίδης με τη σύζυγό του και το γιο του Αριστοτέλη, στο ΣοχούμιΣτην ΕΣΣΔ είχαν παραμείνει δεκάδες χιλιάδες Ελληνες μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή στην Οθωμανική Αυτοκρατορία και την πλήρη επικράτηση των μπολσεβίκων στη Ρωσία. Από νωρίς είχε διαμορφωθεί μια νέα ελληνική μπολσεβικική ηγεσία, η οποία προσπάθησε με κάθε τρόπο να αναπτύξει πολιτισμικά και πολιτικά τις ελληνικές κοινότητες.Διαμορφώθηκε έτσι ένας σημαντικός και πολυάνθρωπος σοβιετικός ελληνισμός, πλήρως αυτονομημένος από την Ελλάδα και σε σύγκρουση με το ιδεολόγημα της «μητέρας-πατρίδας». Ο ελληνισμός αυτός συγκροτήθηκε σε ένα ιδιαίτερο ελληνικό κέντρο, απέκτησε εσωτερική ζωή και ενδιαφέρουσες δομές, υπήρξε το καταφύγιο και το αποκούμπι των κυνηγημένων αριστερών από την «αστική Ελλάδα», συνομίλησε ισότιμα με το σοβιετικό περιβάλλον, υλοποίησε τις πλέον προχωρημένες ιδέες του ελληνικού δημοτικισμού. Τη σοβιετική κυριαρχία επί των πολυάνθρωπων ελληνικών κοινοτήτων εξασφάλιζαν οι ελληνικές κομματικές οργανώσεις, οι οποίες με αυτόν τον τρόπο ασκούσαν την εξουσία και υλοποιούσαν και τις πιο τολμηρές πολιτιστικές μεταρρυθμίσεις (όπως η καθιέρωση της δημοτικής και του 20γράμματου αλφάβητου)...Πάνω από 300.000 ΕλληνεςΟι Ελληνες που παρέμειναν στη Σοβιετική Ενωση αποτελούσαν μία από τις 160 περίπου εθνικές ομάδες που συγκροτούσαν το πολυεθνικό μόρφωμα. Ανήκαν σε διάφορες εθνικοτοπικές ομάδες, όπως Πόντιοι και ελλαδικοί μετανάστες από τον 18ο και 19ο αιώνα, Μαριουπολίτες, πρόσφυγες της Μικρασιατικής Καταστροφής, μέλη και φίλοι του ΚΚΕ φυγάδες από την Ελλάδα λόγω των αντικομμουνιστικών διώξεων.Ο ακριβής τους αριθμός είναι δύσκολο να υπολογιστεί. Πρέπει να κυμαίνονταν μεταξύ 300.000 έως 440.000 ατόμων, από τους οποίους το 80% ήταν αγρότες και το ένα τρίτο περίπου είχε την ελληνική υπηκοότητα. Σε αυτούς εντάχθηκαν και αρκετοί κομμουνιστές φυγάδες από την Ελλάδα.Τα θέματα αυτά παρέμειναν άγνωστη σελίδα της Νεοελληνικής Ιστορίας, αφενός γιατί οι πρωταγωνιστές -παρ' ότι πιστοί στο κόμμα και στις νέες αξίες που κυριάρχησαν- έπεσαν θύματα της αντιμειονοτικής-ρατσιστικής πολιτικής του σταλινισμού και, αφετέρου, γιατί η ελλαδική ιστοριογραφία υπήρξε βαθύτατα εσωστρεφής. Υπάρχει βέβαια και άλλος ένας λόγος, που σχετίζεται με τον τρόπο λειτουργίας των σύγχρονων κρατών και των τρόπων που διαμορφώνονται οι κυρίαρχες ιδεολογίες. Από τη στιγμή που τα σύγχρονα σύνορα χαράχτηκαν όταν οι πολυεθνικές αυτοκρατορίες παραχώρησαν μέσα από βασανιστικές διεργασίες τη θέση τους στα εθνικά κράτη, συνηθίσαμε να θεωρούμε ότι το άπαν βρίσκεται εντός των συνόρων. Τα ελλαδικά όρια όπως τελικά διαμορφώθηκαν με την τραγωδία του '22 επεκτάθηκαν και στον τρόπο αντίληψης της σύγχρονης Ιστορίας. Ο τρόπος αυτός επεκτάθηκε και στη θεώρηση της ιστορίας της ελληνικής Αριστεράς. Μιας Αριστεράς τόσο πολύμορφης και πολυδιάστατης όσο και ο παλιός οικουμενικός κόσμος πριν αυτός περιοριστεί από τα σύνορα και τις νόρμες του εθνικού κράτους. Μόνο μία από τις πολλές εκδοχές έγινε κυρίαρχη, γιατί επιβίωσε του αδυσώπητου ιστορικού χρόνου. Η Αριστερά των Ελλήνων στη Σμύρνη, στην Τραπεζούντα, στην Κωσταντινούπολη, στην Οδησσό και στο Σοχούμι εξαφανίστηκε εντελώς από το πεδίο, ακόμα και αυτό των ιστορικών. Και όμως! Κάποιες απ' αυτές τις εκδοχές, ίσως και να ήταν σπουδαιότερες στο χρόνο τους από αυτήν που τελικά επέζησε.Στη Σοβιετική Ενωση του Μεσοπολέμου, οι Ελληνες κομμουνιστές πήραν και άσκησαν την εξουσία για μια ολόκληρη εικοσαετία. Η εθνική πολιτική που ακολουθήθηκε στη Σοβιετική Ενωση ευνοούσε την πολιτική εκπροσώπηση των διαφόρων εθνών που συναπάρτιζαν το σοβιετικό κοινωνικό οικοδόμημα. Ετσι, την εξουσία επί των πολυάνθρωπων ελληνικών κοινοτήτων της ΕΣΣΔ ασκούσαν οι ελληνικές κομματικές οργανώσεις, που ήταν βεβαίως ενταγμένες στο αντίστοιχο κόμμα. Με μια έννοια, οι Ελληνες κομμουνιστές πήραν και άσκησαν όντως εξουσία, διαμόρφωσαν τις κοινωνικές δομές, επηρέασαν τις πολιτιστικές κατευθύνσεις, διαμόρφωσαν μια παράδοξη σοβιετική Ελλάδα στα μαυροθαλασσίτικα παράλια, με ξεκάθαρη πολιτισμική ταυτότητα, σε απόλυτη σύγκρουση με την αστική Ελλάδα των Βαλκανίων. Αναλυτική αναφορά στο θέμα αυτό, απ' όπου και δανειστήκαμε τον τίτλο του σημερινού αφιερώματος, υπάρχει στο υπό έκδοση τεύχος του περιοδικού «Μαρξιστική Σκέψη».Η ελληνική κοινωνία της Σοβιετικής Ενωσης, μετά την αναχώρηση την περίοδο 1919-1922 για την Ελλάδα ενός σημαντικού μέρους του πληθυσμού της, βρέθηκε απογυμνωμένη από την παραδοσιακή πνευματική και πολιτική ηγεσία της. Η νέα ελίτ των διανοουμένων που δημιουργήθηκε στις μετεπαναστατικές συνθήκες, προσπάθησε να συνδυάσει την αναγκαιότητα για «μόρφωση του λαού» με την ιδεολογία που κυριαρχούσε τότε. Η διανόηση αυτή είχε ως αφετηρία της τους Γεώργιο Σκληρό, Γιάννη Πασαλίδη, Γιώργο Φωτιάδη, Γιάγκο Κανονίδη, Βλαδίμηρο Τριανταφύλλοφ, Νικόλαο Αναστασιάδη, Ωρίωνα Αλεξάκη. Εγινε μια αξιόλογη προσπάθεια να διατυπωθεί μια μπολσεβικική ερμηνεία των ελληνικών πολιτιστικών και πολιτικών πραγμάτων.Ηδη από την εποχή της Οκτωβριανής Επανάστασης (Οκτώβριος 1917) είχε παρατηρηθεί η δράση ελληνικών επαναστατικών οργανώσεων και φιλομπολσεβικικών πυρήνων σε όλες τις περιοχές που κατοικούσε η ελληνική κοινότητα. Βέβαια, στο χώρο της Υπερκαυκασίας -κυρίως στη Γεωργία- η πλειονότητα των Ελλήνων επαναστατών θα εκφραστεί μέσα από το σοσιαλεπαναστατικό ή το μενσεβικικό κίνημα. Θεωρείται ότι ειδικά στο χώρο του Καρς η πλειονότητα των Ελλήνων δασκάλων ήταν ενταγμένοι στους σοσιαλεπαναστάτες.Η περίοδος που ακολούθησε έπειτα από την πλήρη επικράτηση των μπολσεβίκων χαρακτηρίστηκε από την προσπάθεια των Ελλήνων διανοουμένων για τη συγκρότηση μιας ελληνικής σοβιετικής εκπαίδευσης και ενός, ανεξάρτητου από την Ελλάδα, ελληνικού σοβιετικού πολιτισμού. Αρχικά το επίκεντρο της όλης προσπάθειας βρισκόταν στη νότια Ρωσία, στην κοιλάδα του Κουμπάν, στην περιοχή της πόλης Κρασνοντάρ. Το εγχείρημα αυτό αναπτύχθηκε στο πλαίσιο της εθνικής πολιτικής του νέου συστήματος και της οργάνωσης των Ελλήνων σε ιδιαίτερα τμήματα μέσα στο κόμμα.Σημαντικά κέντρα των Ελλήνων βρίσκονταν στην περιοχή του Κουμπάν, γύρω από την κωμόπολη Κρίμσκαγια και στην περιοχή της Μαριούπολης. 20.000 Ελληνες κατοικούσαν και στην Κριμαία, στις πόλεις Γιάλτα, Σεβαστούπολη, Ευπατόρια, Συμφερούπολη και Κερτς, καθώς και στις περιφέρειες των πόλεων αυτών. Στον Καύκασο τα σημαντικά κέντρα των Ελλήνων βρίσκονταν στην κεντρική Γεωργία, στην Αμπχαζία και στην περιοχή του Μπατούμι. Σε 90 χωριά και πόλεις της περιοχής της Γεωργίας και της Αμπχαζίας υπήρχαν Ελληνες, ενώ λίγο νοτιότερα, στην Ατζαρία, οι Ελληνες κατοικούσαν σε 11 χωριά και πόλεις. Τα ελληνικά χωριά γιόρταζαν με μεγαλοπρέπεια τις μεγάλες σοβιετικές επετείους, όπως την Ημέρα της Επανάστασης, την Πρωτομαγιά κ.λπ. και τις διάφορες σοβιετικές γιορτές, όπως η Ημέρα της Γυναίκας, η Ημέρα του Σοβιετικού Στρατού κ.λπ. Κατά τη διάρκεια των επίσημων τελετών, όπως ο γιορτασμός της Πρωτομαγιάς, οι Ελληνες της περιοχής συμμετείχαν στις παρελάσεις ως εθνική ομάδα, με τις δικές τους σημαίες.
«Επώνυμα»» κολχόζΣτις περιοχές των Ελλήνων τα κολχόζ που δημιουργούνται μετά την αναγκαστική κολεκτιβοποίηση (1928) παίρνουν ελληνικά ονόματα, δανεισμένα από την ιστορία του ελληνικού και διεθνούς κομμουνιστικού κινήματος. Τέτοια ονόματα είναι: «Νίκη», «Εμπρός», «Ριζοσπάστης», «Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδας», «Νίκος Ζαχαριάδης», «Ενωση», «Παράδειγμα», «8ο κομματικό συνέδριο», «Εμπρός στο σοσιαλισμό», «Μπολσεβίκος», «Κόκκινος Στρατός», «Καρλ Λίμπκνεχτ», «Ελληνας», «Κόκκινη Σημαία», «Κόκκινο Παρχάρι», «Αστρο», «Λένιν», «Στάλιν», «Δωδεκάχρονα του Κόκκινου Στρατού» κ.λπ. Δημιουργούνται επίσης αμιγείς ελληνικές συνεταιριστικές επιχειρήσεις αρτοποιών, τσαγκάρηδων, επιπλοποιών, καθώς και ενώσεις καταναλωτών.Η υιοθέτηση από τη σοβιετική ηγεσία άλλων προσανατολισμών στο εθνικό ζήτημα, κατά την περίοδο της πλήρους κυριαρχίας της σταλινικής της εκδοχής, οδήγησε το 1937 στην ακύρωση όλης της προηγούμενης δημιουργικής περιόδου, με την εξόντωση της ελληνικής ηγεσίας, την απαγόρευση της ελληνικής παιδείας, την κατάργηση των αυτόνομων ελληνικών περιοχών και, τέλος, με τη μαζική, βίαιη μετακίνηση μεγάλου μέρους του ελληνικού πληθυσμού στην Κεντρική Ασία και στη Σιβηρία. Οι διώξεις αυτές κατά περιοχές συνδυάστηκαν με την εθνική ομογενοποίηση που προωθούσαν οι τοπικές σταλινικές ηγεσίες. Οι Ελληνες, μεγάλο μέρος των οποίων ήταν πρόσφυγες της Μικρασιατικής Καταστροφής, αντιμετωπίστηκαν σκληρά. Θεωρήθηκαν συλλήβδην «εχθροί του λαού» και δυνάμει «πράκτορες της καπιταλιστικής Ελλάδας». Τα ελληνικά σχολεία έκλεισαν, τα τυπογραφεία καταστράφηκαν, οι Αυτόνομες Ελληνικές Περιοχές καταργήθηκαν. Η φυσική ηγεσία των Ελλήνων -και μαζί τους και τα μέλη και οι φίλοι του ΚΚΕ που είχαν καταφύγει στην ΕΣΣΔ μετά την ψήφιση του Ιδιωνύμου (1928)- εξοντώθηκε στα στρατόπεδα συγκέντρωσης της Σιβηρίας.
Στη Σοβιετική Ενωση του Μεσοπολέμου και μέχρι το 1937, η κοινότητα των Ελλήνων κομμουνιστών κατέλαβε θέσεις-κλειδιά του κοινωνικού οικοδομήματος που έχτιζε η ΕΣΣΔ και βασιζόταν στην εκπροσώπηση των εθνοτήτων
Ενα από τα πιο άγνωστα θέματα της νεοελληνικής ιστοριογραφίας, αλλά και του ελληνικού κομμουνιστικού κινήματος, υπήρξε η δράση των ελληνικών κομμουνιστικών οργανώσεων στη Σοβιετική Ενωση μέχρι το '37.
Ο Γιάννης Πασαλίδης με τη σύζυγό του και το γιο του Αριστοτέλη, στο ΣοχούμιΣτην ΕΣΣΔ είχαν παραμείνει δεκάδες χιλιάδες Ελληνες μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή στην Οθωμανική Αυτοκρατορία και την πλήρη επικράτηση των μπολσεβίκων στη Ρωσία. Από νωρίς είχε διαμορφωθεί μια νέα ελληνική μπολσεβικική ηγεσία, η οποία προσπάθησε με κάθε τρόπο να αναπτύξει πολιτισμικά και πολιτικά τις ελληνικές κοινότητες.Διαμορφώθηκε έτσι ένας σημαντικός και πολυάνθρωπος σοβιετικός ελληνισμός, πλήρως αυτονομημένος από την Ελλάδα και σε σύγκρουση με το ιδεολόγημα της «μητέρας-πατρίδας». Ο ελληνισμός αυτός συγκροτήθηκε σε ένα ιδιαίτερο ελληνικό κέντρο, απέκτησε εσωτερική ζωή και ενδιαφέρουσες δομές, υπήρξε το καταφύγιο και το αποκούμπι των κυνηγημένων αριστερών από την «αστική Ελλάδα», συνομίλησε ισότιμα με το σοβιετικό περιβάλλον, υλοποίησε τις πλέον προχωρημένες ιδέες του ελληνικού δημοτικισμού. Τη σοβιετική κυριαρχία επί των πολυάνθρωπων ελληνικών κοινοτήτων εξασφάλιζαν οι ελληνικές κομματικές οργανώσεις, οι οποίες με αυτόν τον τρόπο ασκούσαν την εξουσία και υλοποιούσαν και τις πιο τολμηρές πολιτιστικές μεταρρυθμίσεις (όπως η καθιέρωση της δημοτικής και του 20γράμματου αλφάβητου)...
Πάνω από 300.000 Ελληνες
Οι Ελληνες που παρέμειναν στη Σοβιετική Ενωση αποτελούσαν μία από τις 160 περίπου εθνικές ομάδες που συγκροτούσαν το πολυεθνικό μόρφωμα. Ανήκαν σε διάφορες εθνικοτοπικές ομάδες, όπως Πόντιοι και ελλαδικοί μετανάστες από τον 18ο και 19ο αιώνα, Μαριουπολίτες, πρόσφυγες της Μικρασιατικής Καταστροφής, μέλη και φίλοι του ΚΚΕ φυγάδες από την Ελλάδα λόγω των αντικομμουνιστικών διώξεων.
Ο ακριβής τους αριθμός είναι δύσκολο να υπολογιστεί. Πρέπει να κυμαίνονταν μεταξύ 300.000 έως 440.000 ατόμων, από τους οποίους το 80% ήταν αγρότες και το ένα τρίτο περίπου είχε την ελληνική υπηκοότητα. Σε αυτούς εντάχθηκαν και αρκετοί κομμουνιστές φυγάδες από την Ελλάδα.
Τα θέματα αυτά παρέμειναν άγνωστη σελίδα της Νεοελληνικής Ιστορίας, αφενός γιατί οι πρωταγωνιστές -παρ' ότι πιστοί στο κόμμα και στις νέες αξίες που κυριάρχησαν- έπεσαν θύματα της αντιμειονοτικής-ρατσιστικής πολιτικής του σταλινισμού και, αφετέρου, γιατί η ελλαδική ιστοριογραφία υπήρξε βαθύτατα εσωστρεφής. Υπάρχει βέβαια και άλλος ένας λόγος, που σχετίζεται με τον τρόπο λειτουργίας των σύγχρονων κρατών και των τρόπων που διαμορφώνονται οι κυρίαρχες ιδεολογίες. Από τη στιγμή που τα σύγχρονα σύνορα χαράχτηκαν όταν οι πολυεθνικές αυτοκρατορίες παραχώρησαν μέσα από βασανιστικές διεργασίες τη θέση τους στα εθνικά κράτη, συνηθίσαμε να θεωρούμε ότι το άπαν βρίσκεται εντός των συνόρων. Τα ελλαδικά όρια όπως τελικά διαμορφώθηκαν με την τραγωδία του '22 επεκτάθηκαν και στον τρόπο αντίληψης της σύγχρονης Ιστορίας. Ο τρόπος αυτός επεκτάθηκε και στη θεώρηση της ιστορίας της ελληνικής Αριστεράς. Μιας Αριστεράς τόσο πολύμορφης και πολυδιάστατης όσο και ο παλιός οικουμενικός κόσμος πριν αυτός περιοριστεί από τα σύνορα και τις νόρμες του εθνικού κράτους. Μόνο μία από τις πολλές εκδοχές έγινε κυρίαρχη, γιατί επιβίωσε του αδυσώπητου ιστορικού χρόνου. Η Αριστερά των Ελλήνων στη Σμύρνη, στην Τραπεζούντα, στην Κωσταντινούπολη, στην Οδησσό και στο Σοχούμι εξαφανίστηκε εντελώς από το πεδίο, ακόμα και αυτό των ιστορικών. Και όμως! Κάποιες απ' αυτές τις εκδοχές, ίσως και να ήταν σπουδαιότερες στο χρόνο τους από αυτήν που τελικά επέζησε.
Στη Σοβιετική Ενωση του Μεσοπολέμου, οι Ελληνες κομμουνιστές πήραν και άσκησαν την εξουσία για μια ολόκληρη εικοσαετία. Η εθνική πολιτική που ακολουθήθηκε στη Σοβιετική Ενωση ευνοούσε την πολιτική εκπροσώπηση των διαφόρων εθνών που συναπάρτιζαν το σοβιετικό κοινωνικό οικοδόμημα. Ετσι, την εξουσία επί των πολυάνθρωπων ελληνικών κοινοτήτων της ΕΣΣΔ ασκούσαν οι ελληνικές κομματικές οργανώσεις, που ήταν βεβαίως ενταγμένες στο αντίστοιχο κόμμα. Με μια έννοια, οι Ελληνες κομμουνιστές πήραν και άσκησαν όντως εξουσία, διαμόρφωσαν τις κοινωνικές δομές, επηρέασαν τις πολιτιστικές κατευθύνσεις, διαμόρφωσαν μια παράδοξη σοβιετική Ελλάδα στα μαυροθαλασσίτικα παράλια, με ξεκάθαρη πολιτισμική ταυτότητα, σε απόλυτη σύγκρουση με την αστική Ελλάδα των Βαλκανίων. Αναλυτική αναφορά στο θέμα αυτό, απ' όπου και δανειστήκαμε τον τίτλο του σημερινού αφιερώματος, υπάρχει στο υπό έκδοση τεύχος του περιοδικού «Μαρξιστική Σκέψη».
Η ελληνική κοινωνία της Σοβιετικής Ενωσης, μετά την αναχώρηση την περίοδο 1919-1922 για την Ελλάδα ενός σημαντικού μέρους του πληθυσμού της, βρέθηκε απογυμνωμένη από την παραδοσιακή πνευματική και πολιτική ηγεσία της. Η νέα ελίτ των διανοουμένων που δημιουργήθηκε στις μετεπαναστατικές συνθήκες, προσπάθησε να συνδυάσει την αναγκαιότητα για «μόρφωση του λαού» με την ιδεολογία που κυριαρχούσε τότε. Η διανόηση αυτή είχε ως αφετηρία της τους Γεώργιο Σκληρό, Γιάννη Πασαλίδη, Γιώργο Φωτιάδη, Γιάγκο Κανονίδη, Βλαδίμηρο Τριανταφύλλοφ, Νικόλαο Αναστασιάδη, Ωρίωνα Αλεξάκη. Εγινε μια αξιόλογη προσπάθεια να διατυπωθεί μια μπολσεβικική ερμηνεία των ελληνικών πολιτιστικών και πολιτικών πραγμάτων.
Ηδη από την εποχή της Οκτωβριανής Επανάστασης (Οκτώβριος 1917) είχε παρατηρηθεί η δράση ελληνικών επαναστατικών οργανώσεων και φιλομπολσεβικικών πυρήνων σε όλες τις περιοχές που κατοικούσε η ελληνική κοινότητα. Βέβαια, στο χώρο της Υπερκαυκασίας -κυρίως στη Γεωργία- η πλειονότητα των Ελλήνων επαναστατών θα εκφραστεί μέσα από το σοσιαλεπαναστατικό ή το μενσεβικικό κίνημα. Θεωρείται ότι ειδικά στο χώρο του Καρς η πλειονότητα των Ελλήνων δασκάλων ήταν ενταγμένοι στους σοσιαλεπαναστάτες.
Η περίοδος που ακολούθησε έπειτα από την πλήρη επικράτηση των μπολσεβίκων χαρακτηρίστηκε από την προσπάθεια των Ελλήνων διανοουμένων για τη συγκρότηση μιας ελληνικής σοβιετικής εκπαίδευσης και ενός, ανεξάρτητου από την Ελλάδα, ελληνικού σοβιετικού πολιτισμού. Αρχικά το επίκεντρο της όλης προσπάθειας βρισκόταν στη νότια Ρωσία, στην κοιλάδα του Κουμπάν, στην περιοχή της πόλης Κρασνοντάρ. Το εγχείρημα αυτό αναπτύχθηκε στο πλαίσιο της εθνικής πολιτικής του νέου συστήματος και της οργάνωσης των Ελλήνων σε ιδιαίτερα τμήματα μέσα στο κόμμα.
Σημαντικά κέντρα των Ελλήνων βρίσκονταν στην περιοχή του Κουμπάν, γύρω από την κωμόπολη Κρίμσκαγια και στην περιοχή της Μαριούπολης. 20.000 Ελληνες κατοικούσαν και στην Κριμαία, στις πόλεις Γιάλτα, Σεβαστούπολη, Ευπατόρια, Συμφερούπολη και Κερτς, καθώς και στις περιφέρειες των πόλεων αυτών. Στον Καύκασο τα σημαντικά κέντρα των Ελλήνων βρίσκονταν στην κεντρική Γεωργία, στην Αμπχαζία και στην περιοχή του Μπατούμι. Σε 90 χωριά και πόλεις της περιοχής της Γεωργίας και της Αμπχαζίας υπήρχαν Ελληνες, ενώ λίγο νοτιότερα, στην Ατζαρία, οι Ελληνες κατοικούσαν σε 11 χωριά και πόλεις. Τα ελληνικά χωριά γιόρταζαν με μεγαλοπρέπεια τις μεγάλες σοβιετικές επετείους, όπως την Ημέρα της Επανάστασης, την Πρωτομαγιά κ.λπ. και τις διάφορες σοβιετικές γιορτές, όπως η Ημέρα της Γυναίκας, η Ημέρα του Σοβιετικού Στρατού κ.λπ. Κατά τη διάρκεια των επίσημων τελετών, όπως ο γιορτασμός της Πρωτομαγιάς, οι Ελληνες της περιοχής συμμετείχαν στις παρελάσεις ως εθνική ομάδα, με τις δικές τους σημαίες.
«Επώνυμα»» κολχόζ
Στις περιοχές των Ελλήνων τα κολχόζ που δημιουργούνται μετά την αναγκαστική κολεκτιβοποίηση (1928) παίρνουν ελληνικά ονόματα, δανεισμένα από την ιστορία του ελληνικού και διεθνούς κομμουνιστικού κινήματος. Τέτοια ονόματα είναι: «Νίκη», «Εμπρός», «Ριζοσπάστης», «Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδας», «Νίκος Ζαχαριάδης», «Ενωση», «Παράδειγμα», «8ο κομματικό συνέδριο», «Εμπρός στο σοσιαλισμό», «Μπολσεβίκος», «Κόκκινος Στρατός», «Καρλ Λίμπκνεχτ», «Ελληνας», «Κόκκινη Σημαία», «Κόκκινο Παρχάρι», «Αστρο», «Λένιν», «Στάλιν», «Δωδεκάχρονα του Κόκκινου Στρατού» κ.λπ. Δημιουργούνται επίσης αμιγείς ελληνικές συνεταιριστικές επιχειρήσεις αρτοποιών, τσαγκάρηδων, επιπλοποιών, καθώς και ενώσεις καταναλωτών.
Η υιοθέτηση από τη σοβιετική ηγεσία άλλων προσανατολισμών στο εθνικό ζήτημα, κατά την περίοδο της πλήρους κυριαρχίας της σταλινικής της εκδοχής, οδήγησε το 1937 στην ακύρωση όλης της προηγούμενης δημιουργικής περιόδου, με την εξόντωση της ελληνικής ηγεσίας, την απαγόρευση της ελληνικής παιδείας, την κατάργηση των αυτόνομων ελληνικών περιοχών και, τέλος, με τη μαζική, βίαιη μετακίνηση μεγάλου μέρους του ελληνικού πληθυσμού στην Κεντρική Ασία και στη Σιβηρία. Οι διώξεις αυτές κατά περιοχές συνδυάστηκαν με την εθνική ομογενοποίηση που προωθούσαν οι τοπικές σταλινικές ηγεσίες. Οι Ελληνες, μεγάλο μέρος των οποίων ήταν πρόσφυγες της Μικρασιατικής Καταστροφής, αντιμετωπίστηκαν σκληρά. Θεωρήθηκαν συλλήβδην «εχθροί του λαού» και δυνάμει «πράκτορες της καπιταλιστικής Ελλάδας». Τα ελληνικά σχολεία έκλεισαν, τα τυπογραφεία καταστράφηκαν, οι Αυτόνομες Ελληνικές Περιοχές καταργήθηκαν. Η φυσική ηγεσία των Ελλήνων -και μαζί τους και τα μέλη και οι φίλοι του ΚΚΕ που είχαν καταφύγει στην ΕΣΣΔ μετά την ψήφιση του Ιδιωνύμου (1928)- εξοντώθηκε στα στρατόπεδα συγκέντρωσης της Σιβηρίας.
