Η Πανεπιστημίου έχει τη δική της ιστορία
ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ: 03/03/2013 ΤΟ ΒΗΜΑ
Οδός Πανεπιστημίου (ΕΡΤ, ΑΡΧΕΙΟ)
Σχεδιάστηκε να είναι η «Μεγάλη Οδός», το «βουλεβάρτο» της Αθήνας, και ακριβώς αυτό προβλέπεται να γίνει έστω και με ενάμιση αιώνα καθυστέρηση. Η οδός Πανεπιστημίου, γνωστή και ως «η λεωφόρος με τις γαζίες», ολοκληρώθηκε το 1859 και αποτέλεσε μαζί με τη Σταδίου και την Ακαδημίας τον συνδετικό ιστό των δύο κεντρικών πλατειών, του Συντάγματος και της Ομόνοιας. Ο Μάρτιν Νάιτ, διευθυντής του ολλανδικού γραφείου OKRA το οποίο κέρδισε στον διαγωνισμό Rethink Athens για την ανασυγκρότηση του κέντρου της Αθήνας, χρησιμοποιεί σήμερα την ίδια λέξη, οραματίζεται τη μετατροπή της και πάλι σε «βουλεβάρτο» – αν και πλέον λείπουν οι γαζίες –, με νέες δενδροφυτεύσεις και χώρους για περιπάτους.
Η κατασκευή της Πανεπιστημίου, στα μέσα του 19ου αιώνα, συνάντησε πολλά εμπόδια. Ηταν πολυδάπανη, καθώς το έδαφος ήταν βραχώδες, διασχιζόταν από ρεματιά - τα νερά κυλούσαν εκεί όπου σήμερα βρίσκεται ο πεζόδρομος της Κοραή - και είχε βαθιά χαντάκια. Αυτό αναφέρει μιλώντας στο «Βήμα» ο ιστορικός κ. Θανάσης Γιοχάλας, ο οποίος μαζί με την κυρία Τόνια Καφετζάκη δημιούργησε έναν οδηγό της Αθήνας με τον τίτλο «Αθήνα. Ιχνηλατώντας την πόλη με οδηγό την ιστορία και τη λογοτεχνία», ο οποίος κυκλοφόρησε τον περασμένο Δεκέμβριο.
Η κατασκευή της Πανεπιστημίου, στα μέσα του 19ου αιώνα, συνάντησε πολλά εμπόδια. Ηταν πολυδάπανη, καθώς το έδαφος ήταν βραχώδες, διασχιζόταν από ρεματιά - τα νερά κυλούσαν εκεί όπου σήμερα βρίσκεται ο πεζόδρομος της Κοραή - και είχε βαθιά χαντάκια. Αυτό αναφέρει μιλώντας στο «Βήμα» ο ιστορικός κ. Θανάσης Γιοχάλας, ο οποίος μαζί με την κυρία Τόνια Καφετζάκη δημιούργησε έναν οδηγό της Αθήνας με τον τίτλο «Αθήνα. Ιχνηλατώντας την πόλη με οδηγό την ιστορία και τη λογοτεχνία», ο οποίος κυκλοφόρησε τον περασμένο Δεκέμβριο.
«Η Πανεπιστημίου εθεωρείτο απόμερο μέρος εκείνη την εποχή» λέει ο κ. Γιοχάλας. Είναι χαρακτηριστικό ότι η Ορθόδοξη Εκκλησία απέρριψε την πρόταση να κατασκευαστεί εκεί η Μητρόπολη της Αθήνας διότι ήταν... απόμερα.
Η Πανεπιστημίου τελικά μετατρέπεται σε έναν από τους ομορφότερους δρόμους της Αθήνας, καθώς εκτός από την περίφημη Τριλογία, των κτιρίων του Πανεπιστημίου, της Ακαδημίας και της Εθνικής Βιβλιοθήκης (χαρακτηριστικά δείγματα του ώριμου νεοκλασικισμού), σε αυτήν κατασκευάστηκαν πολυτελείς κατοικίες και εγκαταστάθηκαν ιδρύματα και λέσχες. Φιλοξένησε όμως και διάσημα καφέ, εστιατόρια, ξενοδοχεία, ακόμη και καμπαρέ, στα οποία σύχναζε η αφρόκρεμα του καλλιτεχνικού και πολιτικού κόσμου κατά το δεύτερο μισό του 19ου και στη διάρκεια του 20ού αιώνα.
Τα Ανάκτορα
Αν και τα αρχικά σχέδια των Κλεάνθη και Schaubert αναδείκνυαν την παράλληλη οδό Σταδίου σε βασικό άξονα σύνδεσης του Συντάγματος και της Ομονοίας, με την Πανεπιστημίου να αποτελεί δευτερεύοντα δρόμο, τα σχέδια του Leon von Klenze και η τοποθέτηση των Ανακτόρων το 1837 στη σημερινή θέση του Κοινοβουλίου ήταν καθοριστικής σημασίας για τη διαμόρφωση του Κέντρου. Οπως αναφέρουν οι ερευνητές του Εθνικού Μετσοβίου Πολυτεχνείου στη μελέτη «Μεταλλασσόμενοι χαρακτήρες και πολιτικές στα κέντρα πόλης Αθήνας και Πειραιά» (με επιστημονικό υπεύθυνο τον καθηγητή Αρχιτεκτονικής κ. Παναγιώτη Τουρνικιώτη), η κατασκευή των Ανακτόρων συνοδεύθηκε από την πολεοδομική αναθεώρηση του σχεδίου στην περιοχή, δίνοντας οριστική μορφή στην πλατεία Συντάγματος και στη στροφή της Πανεπιστημίου προς τη λεωφόρο Αμαλίας.
Τα επόμενα χρόνια στην Πανεπιστημίου οικοδομήθηκαν πολλά σημαντικά κτίρια. Εκτός από εκείνα της Τριλογίας, χτίστηκαν από διάσημους αρχιτέκτονες ο ναός του Αγίου Διονυσίου των Καθολικών, το Αρσάκειο, το Οφθαλμιατρείο, η Τράπεζα της Ελλάδος, τα οποία διατηρούνται ως σήμερα. Εκεί υπήρχαν ακόμη η Λεόντειος Σχολή, το Γενικό Λογιστήριο και το Εκπαιδευτήριον Μακρή. Ετσι σε λίγα χρόνια η Πανεπιστημίου, ο φαρδύτερος δρόμος του Κέντρου, αποκτά μεγαλοπρέπεια και ακτινοβολία και αφήνει τη Σταδίου στη... σκιά.
Τα γυμνά αγάλματα
Το Μέγαρο Σλήμαν, από τα ωραιότερα νεοκλασικά της Αθήνας, χτίστηκε μεταξύ 1878 και 1880 σε σχέδια του Ερνέστου Τσίλλερ και σήμερα στεγάζει το Νομισματικό Μουσείο. Επί χρόνια αποτελούσε το κέντρο της πολιτικής, κοινωνικής και πνευματικής ζωής της Αθήνας (στον Ελευθέριο Βενιζέλο είχε παραχωρηθεί χώρος του μεγάρου για πολιτικό γραφείο). Συνδέθηκε ωστόσο και με ένα ευτράπελο περιστατικό, όπως αναφέρουν οι ιστορικοί Γιοχάλας και Καφετζάκη. Στο στηθαίο υπήρχαν 24 αγάλματα θεών. Η γυμνότητά τους όμως προκάλεσε τη σεμνοτυφία κάποιων, με αποτέλεσμα να γίνει διάβημα διαμαρτυρίας στην κυβέρνηση. Ο Σλήμαν αποφάσισε να τα ντύσουν, αλλά το θέαμα την επόμενη ημέρα προκάλεσε γέλια.
Στο βουλεβάρτο της Αθήνας βρίσκονταν επίσης το Μέγαρο Γεράσιμου Κούπα (Πανεπιστημίου 6), επίσης έργο του Τσίλλερ, το οποίο υπήρξε ένα από τα μεγαλύτερα κτίρια της πόλης, η οικία Ζωγράφου (Πανεπιστημίου 16), στην οποία κατοίκησε ο Ελευθέριος Βενιζέλος όταν έγινε πρωθυπουργός της Ελλάδας, το 1910, και η οικία Ιωάννη και Καλλιρρόης Περρέν. Το σαλόνι των Περρέν αποτελούσε για χρόνια τη φωλιά του πνευματικού κόσμου της εποχής, με συχνούς θαμώνες τους Κ. Παλαμά, Ι. Γρυπάρη, Γ. Καμπύση, Γρ. Ξενόπουλο και πολλούς άλλους.
Η «σκοτεινή» πλευρά
Το Μέγαρο της οικογένειας Ι. Σερπιέρη (βασικός ιδιοκτήτης των μεταλλείων Λαυρίου) είχε μετατραπεί σε φρούριο. «Θυρωρός» στο μεγαθήριο στο οποίο σήμερα στεγάζεται η Αγροτική Τράπεζα ήταν ένας από τους ανθρώπους του διαβόητου λήσταρχου Κίτσου, ο οποίος παρείχε προστασία στον Σερπιέρη. Αλλωστε δεν επρόκειτο για ένα απλό σπίτι. Είχε σχεδιαστεί από τον αρχιτέκτονα Αν. Θεοφιλά ώστε να καλύπτει όλες τις ανάγκες και δραστηριότητες της οικογένειας: κατοικία, τράπεζα και άλλες επαγγελματικές χρήσεις, όλες με διαφορετικές εισόδους.
Λίγο πιο κάτω, στη γωνία Πανεπιστημίου και Κοραή, σε ένα από τα παλαιότερα κτίρια της πόλης, κατοίκησε η οικογένεια του δημάρχου Αθηναίων Δημητρίου Σούτσου και από το 1894 η οικογένεια Δημητρίου Ράλλη. Στον κήπο σε μια ξύλινη κατασκευή, λειτούργησε την περίοδο του Μεσοπολέμου το περίφημο καμπαρέ «Γκριφφόν» που αργότερα μετονομάστηκε σε «Φολί ντ' Ιβέρ» και στο οποίο, όπως προέκυψε από την ιστορική έρευνα των Γιοχάλα και Καφετζάκη, «εμφανίζονταν παλαίμαχες, μάλλον ευρωπαίες αρτίστες».
Σε απόσταση αναπνοής βρισκόταν το κοσμικό κέντρο «Αμπασσαντέρ», στο υπόγειο του Μεγάρου Εμπειρίκου, στο ύψος της Βουκουρεστίου, η οποία την εποχή εκείνη αναφερόταν ως «Χεζοπόταμος».
Παραδίπλα του, το 1930, στεγάζονταν - και τα βλέπουμε και σήμερα - τα θέατρα Αθηνών (στον χώρο του προϋπήρχε καμπαρέ) και «Βρετάνια». Την πολιτιστική εικόνα της Πανεπιστημίου συμπλήρωναν οι κινηματογράφοι «Ιντεάλ», «Τιτάνια» και «Πάνθεον», αλλά και ο πρωτοποριακός για την εποχή πολυχώρος θεαμάτων «Ρεξ».
Αρωμα βιολέτας
Στους επάνω ορόφους του νεοκλασικού Μεγάρου Πεσμαζόγλου, το οποίο βρισκόταν απέναντι από την Εθνική Βιβλιοθήκη (εκεί όπου σήμερα βρίσκεται η ομώνυμη στοά) στεγαζόταν η εφημερίδα «Πρωία» και στο ισόγειο, από το 1906, το «Πρότυπον Φαρμακείον Δαμβέργη» του καθηγητή της Φαρμακευτικής Αναστασίου Δαμβέργη.
«Εκτός από την εκτέλεση ιατρικών συνταγών, γίνονταν μικροβιολογικές εξετάσεις και ακτινογραφίες, ενώ ανελάμβανε ακόμα και ταριχεύσεις νεκρών» αναφέρουν οι ιστορικοί Γιοχάλας και Καφετζάκη. Ηταν όμως και στέκι πανεπιστημιακών δασκάλων και άλλων επιφανών προσώπων της τότε Αθήνας.
Στη Στοά Αρσάκη, λειτουργούσαν ορισμένα από τα πιο γνωστά καταστήματα της εποχής, όπως το περίφημο Μυροπωλείον Μποτσαράκου, το οποίο είχε ιδρυθεί το 1890. Από τα πλέον ευπώλητα προϊόντα του καταστήματος ήταν η κολόνια βιολέτα και οι βαφές τριχών. Στην ίδια στοά στεγαζόταν και το κατάστημα του Ηλία Κοκκώνη, που κατασκεύαζε σημαίες, λάβαρα και προσκοπικά είδη - όπως και σήμερα.
Εκεί βρισκόταν και το καφενείο του Σιγάλα, στέκι πολιτικών από το 1900. «Από αυτό το καφενείο έφυγε ο Χρήστος Λαδάς (σ.σ.: υπουργός Δικαιοσύνης στην κυβέρνηση συνασπισμού υπό τον Θ. Σοφούλη), ο οποίος λίγα λεπτά αργότερα δολοφονήθηκε μπροστά στον ναό του Αγ. Γεωργίου Καρύτση» αναφέρεται στον οδηγό «Αθήνα, Ιχνηλατώντας την πόλη με οδηγό την ιστορία και τη λογοτεχνία».
Τα «Δαρδανέλλια»
Το στενό πέρασμα ανάμεσα στα δύο κοσμικά ζαχαροπλαστεία του «Γιαννάκη», το οποίο άνοιξε το 1905, και το «Ντορέ» (Maison Doree), το οποίο εγκαινιάστηκε το 1908 (στους αριθμούς 2 και 5 της Πανεπιστημίου), απέκτησε το τοπωνύμιο «Δαρδανέλλια». Κανένας δεν περνούσε από εκεί χωρίς να σχολιαστεί από τους κομψούς και κοσμικούς θαμώνες. Η ιστορία τους όμως ήταν σύντομη, διότι δεν έμειναν αμέτοχα κατά την περίοδο του εθνικού διχασμού. Το ζαχαροπλαστείο «Γιαννάκη», ως κέντρο βενιζελικών, καταστράφηκε το 1920 ως αντίποινα μετά τη δολοφονία του Ιωνα Δραγούμη, ενώ το «Ντορέ», ως κέντρο των βασιλικών, είχε την ίδια τύχη μετά τη δολοφονική απόπειρα εναντίον του Βενιζέλου.
Περίπου την ίδια περίοδο στη θέση όπου το 1938 χτίστηκε η Τράπεζα της Ελλάδος λειτουργούσε και το περίφημο Ζαχαροπλαστείο του Πετρίτση, το οποίο έβγαζε τραπέζια στο πεζοδρόμιο με θέα τα κτίρια της Τριλογίας.
Μεγάλη ακμή γνώρισε και το γαλακτοπωλείο «Ηνωμένα Βουστάσια», το οποίο την περίοδο 1904-1912 ήταν στέκι του Ιωάννη Κονδυλάκη, αλλά και άλλων λογοτεχνών. Από τα πιο εντυπωσιακά ωστόσο στέκια της Πανεπιστημίου ήταν το πολυτελές καφενείο-εστιατόριο «Το Πανελλήνιον», το οποίο διέθετε και ορχήστρα. Ηταν το στέκι πολλών πνευματικών ανθρώπων, όπως του Αγγελου Σικελιανού, του Αρίστου Καμπάνη, του Ρώμου Φιλύρα και άλλων.
Πίστα σκέιτινγκ
Το μεγαλύτερο κτίριο της Αθήνας, το Μέγαρο του Μετοχικού Ταμείου Στρατού, χτίστηκε εκεί όπου βρίσκονταν οι βασιλικοί στάβλοι αλλά και τα κοτέτσια που προμήθευαν με αβγά το παλάτι. Μάλιστα δίπλα στους στάβλους υπήρχε πίστα σκέιτινγκ για τους βασιλόπαιδες. Τα κτίσματα καταστράφηκαν από πυρκαγιά το 1920 και το οικόπεδο αγοράστηκε λίγα χρόνια αργότερα από το Μετοχικό Ταμείο Στρατού για την κατασκευή ενός εμπορικού μεγάρου το οποίο περιελάμβανε και τη Στοά Σπυρομήλιου. Στη διάρκεια της Κατοχής επιτάχθηκε από τους Γερμανούς, όπως και το απέναντι κτίριο (Αμερικής και Πανεπιστημίου), στο οποίο στεγαζόταν η Αθηναϊκή Λέσχη (η οποία από το 1908 διέθετε σύστημα κεντρικής θέρμανσης).
Το επιβλητικό Μέγαρο του Μετοχικού Ταμείου Στρατού φιλοξενούσε το κινηματοθέατρο «Παλλάς» και από το 1940 το ζαχαροπλαστείο «Ζόναρς» και το δεύτερο κατάστημα του «Φλόκα». Το κομψό περιβάλλον του «Ζόναρς» αλλά και το «Φλόκα» προτιμούσαν οι Οδ. Ελύτης, Ν. Γκάτσος, Μ. Χατζιδάκις, Ευ. Αβέρωφ, Γ. Ράλλης, Κ. Καραμανλής και άλλοι. Στο Μέγαρο στεγαζόταν και το καμπαρέ «Μαξίμ» (αργότερα θέατρο «Αλίκη»).
Τα μεταπολεμικά χρόνια
Η 30ετής περιπέτεια της ανάπλασης Τα παλιά αρχοντικά της Πανεπιστημίου αρχίζουν μεταπολεμικά να κατεδαφίζονται και τη θέση τους παίρνουν μοντέρνα πολυώροφα κτίρια γραφείων. Οι προσόψεις τους σταδιακά γέμισαν φωτεινές επιγραφές και διαφημιστικές ταμπέλες, ενώ το οδόστρωμα κατέλαβαν τα αυτοκίνητα καθιστώντας τον δρόμο αφιλόξενο για τους πεζούς. Οταν το 1983 οΑντώνης Τρίτσης προτείνει την πεζοδρόμηση της Πανεπιστημίου λοιδορήθηκε σχεδόν από το σύνολο του πολιτικού κόσμου. Παρ' όλα αυτά το νέο τότε Ρυθμιστικό Σχέδιο της Αθήνας, το οποίο τελικά έγινε νόμος του κράτους το 1985 και ισχύει ακόμη (η πολυαναμενόμενη αναθεώρησή του παραμένει εδώ και μία τριετία στα συρτάρια του ΥΠΕΚΑ), συμπεριέλαβε και σχέδια πεζοδρόμησης για την ανάδειξή της. Ωστόσο αυτά αγνοήθηκαν από όλες τις μετέπειτα ηγεσίες του ΥΠΕΧΩΔΕ. Η ιδέα έπεσε και πάλι στο τραπέζι από την πρώην υπουργό Περιβάλλοντος κυρία Τίνα Μπιρμπίλη το 2010, η οποία προχώρησε και στη συμφωνία με το Ιδρυμα Ωνάση, το οποίο ανέλαβε τη χορηγία του διεθνούς διαγωνισμού για την ανάπλαση της Πανεπιστημίου.
Η 30ετής περιπέτεια της ανάπλασης Τα παλιά αρχοντικά της Πανεπιστημίου αρχίζουν μεταπολεμικά να κατεδαφίζονται και τη θέση τους παίρνουν μοντέρνα πολυώροφα κτίρια γραφείων. Οι προσόψεις τους σταδιακά γέμισαν φωτεινές επιγραφές και διαφημιστικές ταμπέλες, ενώ το οδόστρωμα κατέλαβαν τα αυτοκίνητα καθιστώντας τον δρόμο αφιλόξενο για τους πεζούς. Οταν το 1983 οΑντώνης Τρίτσης προτείνει την πεζοδρόμηση της Πανεπιστημίου λοιδορήθηκε σχεδόν από το σύνολο του πολιτικού κόσμου. Παρ' όλα αυτά το νέο τότε Ρυθμιστικό Σχέδιο της Αθήνας, το οποίο τελικά έγινε νόμος του κράτους το 1985 και ισχύει ακόμη (η πολυαναμενόμενη αναθεώρησή του παραμένει εδώ και μία τριετία στα συρτάρια του ΥΠΕΚΑ), συμπεριέλαβε και σχέδια πεζοδρόμησης για την ανάδειξή της. Ωστόσο αυτά αγνοήθηκαν από όλες τις μετέπειτα ηγεσίες του ΥΠΕΧΩΔΕ. Η ιδέα έπεσε και πάλι στο τραπέζι από την πρώην υπουργό Περιβάλλοντος κυρία Τίνα Μπιρμπίλη το 2010, η οποία προχώρησε και στη συμφωνία με το Ιδρυμα Ωνάση, το οποίο ανέλαβε τη χορηγία του διεθνούς διαγωνισμού για την ανάπλαση της Πανεπιστημίου.
Την περασμένη Δευτέρα μάλιστα ανακοινώθηκε σε πανηγυρική εκδήλωση, παρουσία του πρωθυπουργού κ. Αντώνη Σαμαρά, ο νικητής: μια ομάδα πολεοδόμων, αρχιτεκτόνων και αρχιτεκτόνων τοπίου του ολλανδικού γραφείου OKRA, η οποία φιλοδοξεί να μετατρέψει και πάλι τον δρόμο σε «βουλεβάρτο» με προσθήκη πρασίνου και πολιτιστικών δράσεων.