Μπήκαμε στο εργοτάξιο του Κέντρου Πολιτισμού στο Φάληρο: Ενα θαύμα εν τη γενέσει του

Ενα τεράστιο χωμάτινο σκάμμα με 500 εργαζόμενους και εκατοντάδες οχήματα και μηχανήματα, είναι αυτή τη στιγμή το σημείο από όπου αναπνέει η Αθήνα. Στο εργοτάξιο του Κέντρου Πολιτισμού Ιδρυμα Σταύρος Νιάρχος, εκεί που χτίζεται το ομορφότερο λυρικό θέατρο του κόσμου και μια εθνική βιβλιοθήκη συνώνυμη της καινοτομίας, σε σχέδια του σούπερ σταρ της αρχιτεκτονικής Renzo Piano.

Διασχίζοντας την Συγγρού ή την παραλιακή στο ύψος του Δέλτα Φαλήρου, το βλέμμα πέφτει στους επτά τεράστιους γερανούς (σύντομα θα γίνουν δέκα) που μοιάζουν με χέρια τεντωμένα στον ουρανό. Η περιέργεια για το Κέντρο Πολιτισμού με την Εθνική Λυρική Σκηνή, την Εθνική Βιβλιοθήκη και το μεγάλο Πάρκο μεγαλώνει, όμως η αποκάλυψη που βιώνει ο επισκέπτης του εργοταξίου είναι μοναδική. Μια τέτοια περιήγηση έγινε σήμερα, με αφορμή την έναρξη του 2ου Διεθνούς Συνεδρίου για τη Κοινωφελή Δράση που διοργανώνει σήμερα και αύριο το Ιδρυμα Πολιτισμού Σταύρος Νιάρχος.

Το μυστηριώδες αρχαϊκό νεκροταφείο των μωρών και των κακοποιημένων
500 εργαζόμενοι βρίσκονται ήδη μέσα στο χώρο και σύντομα θα γίνουν 1.500, ήδη εργάζονται 150 μηχανικοί, ενώ το απολύτως εντυπωσιακό είναι πως απασχολούνται εκεί 70 αρχαιολόγοι και συντηρητές. Μέσα στο χώρο εντοπίστηκε ένα αρχαϊκό νεκροταφείο με τουλάχιστον 200 χρόνια συνεχούς χρήσης και μεγάλο βάθος που φτάνει τουλάχιστον στα δύο μέτρα. Εκεί ανακαλύφθηκαν κατά τη διάρκεια των εργασιών για τη δημιουργία του Πολιτιστικού Κέντρου περίπου 600 σώματα. Η συνύπαρξη αυτής της ανοιχτής ενεργούς ανασκαφής με τα μηχανήματα που χτίζουν το θηριώδες κέντρο με τα πιο καινοτόμα κριτήρια για την προστασία του περιβάλλοντος, είναι μοναδική στον κόσμο. Πουθενά αλλού ο διάλογος της κατασκευής μιας συνθήκης έκρηξης των δημιουργικών δυνάμεων, δεν συνυπάρχει τόσο αναπάντεχα και ζωτικά με την ιστορία και την απαρχή. Και όλα έχουν στο κέντρο τον άνθρωπο. Οχι μόνο οι δράσεις του κέντρου, αλλά ακόμη και η ανάδειξη και μελέτη του αρχαϊκού νεκροταφείου!

«Ο άνθρωπος είναι στο κέντρο του ευρήματος», τόνισε χαρακτηριστικά η Στέλλα Χρυσουλάκη, επικεφαλής των αρχαιολόγων, η οποία περιέγραψε με τρόπο συγκλονιστικό τα ευρήματα και τις δυνατότητες ερμηνείας που παρέχουν. Μεγάλα δοχεία ή χύτρες όπου θάβονταν τα μωρά – καθόλου τυχαία επιλογή, αφού η κουζίνα ήταν το κέντρο του σπιτιού στην αρχαιότητα και η χύτρα ήταν πάντα στην εστία για να μαγειρεύει φαγητό, να συντηρεί τη ζωή. Οταν τα μωρά πέθαιναν τα έθαβαν στις χύτρες και για συμβολικούς λόγους, ως δοχεία ζωής. Δίπλα δεκάδες κτερίσματα, κάποια εκ των οποίων βρέθηκαν σχεδόν άρτια. Αυτό το ενεργό νεκροταφείο κρύβει εκπλήξεις και μυστικά: κάποιοι σκελετοί αντρών είχαν ύψος 1.86, γεγονός που μαρτυρά πως δεν ήταν Ελληνες άλλα μάλλον δούλοι από την Αφρική. Πολλά σώματα βρέθηκαν θαμμένα σε ασυνήθιστες στάσεις, σε ελεύθερη ταφή, δεμένα πισθάγκωνα, κακοποιημένα. Η συνύπαρξη αυτή προκαλεί ακόμη και τους ίδιους τους ερευνητές που χάρη σε ειδική χορηγία του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος που καλύπτει ένα σύνολο πρωτοποριακών ερευνών. Ετσι για παράδειγμα, η εξέταση συγκεκριμένων σκελετών φανερώνει προβλήματα σκορβούτου, διάχυτη έλλειψη βιταμίνης C δηλαδή, ή μια ομάδα ανδρών που είναι προφανές ότι έκαναν εξαιρετικά κοπιαστική εργασία.
Οπως διαβεβαίωσαν οι ιθύνοντες του Ιδρύματος και σήμερα, θα υπάρξει έκθεση των ευρημάτων μέσα στο χώρο του Κέντρου, προκειμένου να είναι συνεχής ο διάλογος του αρχαίου με το σύγχρονο.

Αναζητώντας πολίτες για συμμετοχή
Λίγο παρακάτω μας μιλούν για την οπλισμένη γη. Ορος καθαρά τεχνικός, που φέρει όμως μια ποιητική διάσταση μέσα σε αυτό το εργοτάξιο πολιτισμού. Παρακολουθούμε τη δημιουργία ενός τεχνητού λόφου ύψους 15 μέτρων που θα συνεχίζει και πάνω από τα κτίρια που θα δημιουργηθούν, ενώ κάτω από τον λόφο βρίσκονται 3.500 χαλκοπάσσαλοι. Παραδίπλα υπάρχουν οι χώροι δημιουργίας του thermocement, μιας πρώτης ύλης που θα χρησιμοποιηθεί εδώ όπως πουθενά αλλού στον κόσμο για τη δημιουργία του στεγάστρου διαστάσεων 100 επί 100 (10 τ.μ.). Η εμφάνιση της ονειρικής βλάστησης που βλέπουμε στα σχέδια του Renzo Piano, θα έρθει αργότερα και θα περιλαμβάνει 1.200 ψηλά δέντρα και 300.000 χαμηλούς θάμνους.

Καθώς η περιήγηση μας στο εργοτάξιο προχωρά, όπως και η περιγραφή των εργασιών για τη θεμελίωση των κτιρίων και τη δημιουργία της αγοράς, στο μυαλό απηχεί η επανάληψη της λέξης «κρίση» που είχαμε ακούσει λίγο νωρίτερα, κατά τις παρουσιάσεις που προηγήθηκαν της ξενάγησης στο εργοτάξιο. Αναζητώντας απεγνωσμένα εκκινήσεις, στο χωμάτινο σκάμμα του Φαλήρου όπου η γη σχεδόν αναπνέει, βρίσκεις μια σημαντική αρχή. Οπου η κρίση υποχωρεί επειδή ένας ιδιώτης, το Ιδρυμα Σταύρος Νιάρχος «δεν χάνει την ελπίδα, δείχνει πίστη στο κράτος», όπως διαβεβαίωσε ο Γιάννης Τροχόπουλος, Διευθύνων Σύμβουλος και Γενικός Διευθυντής του Κέντρου Πολιτισμού Ιδρυμα Σταύρος Νιάρχος. Με στόχο «να βελτιωθεί η συλλογική ευημερία. Εδώ δεν θέλουμε απλούς επισκέπτες, δεν μας ενδιαφέρει το box office της Λυρικής για παράδειγμα. Θέλουμε να προωθήσουμε και να προκαλέσουμε τη δημιουργικότητα, να δημιουργήσουμε κοινό», συνεχίζει ο Γιάννης Τροχόπουλος. «Δεν θέλουμε επισκέπτες, θέλουμε πολίτες που θα συμμετέχουν».

Το ευρύ κοινό θα έχει τη δυνατότητα να παρακολουθήσει την πρόοδο του εργοταξίου από το Κέντρο Επισκεπτών  (εικόνα επάνω) που θα δημιουργηθεί στην Εσπλανάντα και όπου οι πολίτες θα μπορούν να ενημερώνονται, αλλά και να έχουν απόλυτη οπτική πρόσβαση στο εργοτάξιο. Το Κέντρο Επισκεπτών – που προέκυψε μετά από αρχιτεκτονικό διαγωνισμό μεταξύ φοιτητών με τον Renzo Piano να επιλέγει τον νικητή- θα είναι έτοιμο τον Αύγουστο και θα λειτουργήσει από τον Σεπτέμβριο.