Η γερμανική κατοχή είναι ζωντανή στις μνήμες των Μεσαγριτών αλλά και όλων των κατοίκων της Αίγινας που έζησαν τη σκληρότητα των κατακτητών και θρήνησαν πολλά θύματα. Οι Γερμανοί έφτασαν στην Αίγινα δύο μέρες μετά την είσοδό τους στην Αθήνα, με σκάφος στη βορειοανατολική πλευρά, εκεί που βρισκόταν το βόρειο οχυρό της μεταξικής εποχής. Πρώτη τους φροντίδα η επισκευή των δύο οχυρών του νησιού, στον Τούρλο και στην Πέρδικα, τα οποία μαζί με το παρατηρητήριο της νησίδας Μονής και τη φρουρά της πόλης, χαρακτηρίστηκαν "Φρούριον Αιγίνης", υπό τη διοίκηση του εκάστοτε διοικητή του "Βορείου οχυρού".
| Οι Γερμανοί κατακτητές φωτογραφίζονται μπροστά στο Ναό της Αφαίας |
Οι πρώτοι μήνες της γερμανικής κατοχής στο νησί ήταν «κάπως υποφερτοί.» γράφει ο ψαράς Γ. Λουκάτος «αλλά μόλις μπήκε ο χειμώνας, με την έλλειψη των τροφίμων και των βασικών ειδών διατροφής, άρχισε η πείνα και η δυστυχία… Η πείνα θέριζε τους ανθρώπους, που άφηναν την τελευταία τους πνοή στους δρόμους, απ’όπου τους μάζευαν με τα κάρα… Με το έμπα του 1942, άρχισαν οι δύσκολες μέρες για όλους τους Έλληνες, γιατί δεν υπήρχαν τρόφιμα καθόλου. Οι ψαράδες, που είχαμε βάρκες, θεωρούμαστε τυχεροί, γιατί οι Γερμανοί μας επέτρεπαν να δουλεύουμε και μπορούσαμε να εξοικονομούμε τα αναγκαία για τη ζωή…»
Η Αίγινα πλήρωσε βαρύ φόρο τιμής το χειμώνα του 1941 σε ανθρώπινες ζωές, σε αντίθεση με τα άλλα νησιά του Σαρωνικού που τροφοδοτούνταν από τις γειτονικές εύφορες περιοχές. Ο στρατός κατοχής τον ανεφοδιασμό του νησιού, ενώ ταυτόχρονα, για τις δικές του ανάγκες, έπαιρνε όλα τα παραγόμενα προϊόντα και αγαθά του νησιού. Υπολογίζεται ότι κατά την πείνα του 1941 χάθηκε το 1/6 του συνολικού πληθυσμού της Αίγινας. Η Ελένη Σολωμού από τη Βαγία, που μας μίλησε, θυμάται το πλήθος των Γερμανών που είχαν κατακλύσει και το Μεσαγρό, καθώς επίσης και την πείνα και τη δυστυχία που αντιμετώπιζαν οι άνθρωποι του χωριού:
Μια άλλη μαρτυρία: Η κ. Σταματίνα Σπυριδάκη από το Μεσαγρό μιλά για τις δύσκολες στιγμές της γερμανικής κατοχής:
"Ο πατέρας μου, ονομαζόταν Βασίλης Σπυριδάκης. Είχε ένα καϊκι που έκανε εμπόριο τροφίμων και επιβατικό. Έμαθαν, λοιπόν, για τον πατέρα μου και του επίταξαν αμέσως το καϊκι, το οποίο πήραν, μαζί με τον πατέρα μου και το πήγαν στην τοποθεσία, Πέρδικα, που ήταν κι εκεί Γερμανική βάση. Δεν θα ξεχάσω εκείνη την ημέρα που πήραν τον πατέρα μου από το σπίτι, να κλαίμε όλα μαζί τα αδέρφια, λες και δεν θα τον ξαναβλέπαμε. Από εκείνη την ημέρα τους είχαμε κάθε μέρα επισκέπτες στο σπίτι μας. Είχαμε ένα υπόγειο, κι εκεί βάζαμε το κρασί μας και το λάδι μας και κατεβαίνανε οι Γερμανοί στο υπόγειο και έβαζαν το στόμα τους κάτω από την κάνουλα για να μας πιούνε το κρασί. Ποίος να μιλίσει, όμως; Φοβόμαστε... ήμασταν και μικρά. Κάθε πρωί έπαιρναν τον πατέρα μου με το τζιπ, μαζί κι ο διοικητής και τον πήγαιναν στην Πέρδικα, κι από εκεί στον Πειραιά, να φορτώσουν πράγματα. Έμπαιναν στην αγορά του Πειραιά και την λεηλατούσαν, μας έλεγε ο πατέρας μου. Το βράδυ, τον έφερναν πίσω στο σπίτι με το τζιπ, φορτωμένο με πράγματα, και για μας για να ζήσουμε όλη η γειτονιά, και θυμάμαι λέγανε “φαγητό για τα πίκουλα”, δηλαδή, εμείς, για να μην πεθάνουμε απ' τη πείνα. Αυτό γινόταν επί τέσσερα χρόνια που ήταν στο Μεσαγρό, στον Τούρλο."
Οι γερμανοί διοικητές του Τούρλου ήταν άνθρωποι ποικίλης προέλευσης και νοοτροπίας. Η συμπεριφορά τους πολλές φορές καθόριζε και τη γερμανική πολιτική στην Αίγινα. Πολλά πράγματα γι' αυτούς γνωρίζουμε από τις μαρτυρίες των ανθρώπων που έζησαν τη γερμανική κατοχή, κυρίως όμως από τον κ. Αργύρη Φορτούνα, διερμηνέα των Γερμανών την εποχή εκείνη στην Αίγινα.
Ο κ. Φορτούνας, ο οποίος μας μίλησε και μας έδειξε πολύτιμα στοιχεία της εποχής εκείνης, έζησε από κοντά τους ανθρώπους αυτούς και μάλιστα έχει συγγράψει τέσσερα βιβλία με τις αναμνήσεις του από αυτήν την περίοδο.
Από τον πρώτο διοικητή του Τούρλου,
υποπλοίαρχο
Immo Hoppman,
και τον νεαρό
ανθυπολοχαγό Jannsen,
έως τον περιβόητο Ludwig Hoffman,
τον επονομαζόμενο και
Βελιγκέκα
από τους
Αιγινήτες για τη σκληρότητά
του, ο κ. Φορτούνας γνώρισε λόγω της ιδιότητάς του τους ανθρώπους
αυτούς και μας
προσφέρει πολύτιμες πληροφορίες:
"Ο υπολοχαγός Erwin Wagner, ο τρίτος κατά σειρά φρούραρχος (...) ήταν άνθρωπος σκληρός και βαθιά ποτισμένος με τις ναζιστικές ιδέες (...) Σε μένα, που κάθε τόσο με φώναζε να τον εξυπηρετώ ως διερμηνέας, όταν φυσικά βρισκόμουν στην Αίγινα, μου είχε κάποτε πει έτσι ωμά: -Αν "mein lieber Freund Argiris" (αγαπητέ μου φίλε Αργύρη), καταλάβω ποτέ πως με περιπαίζεις πίσω από την πλάτη μου, δε θα διστάσω να βγάλω το πιστόλι μου να σε σκοτώσω."
Τα ναυτικά οχυρά
Λίγα μόλις χρόνια από την κήρυξη του Β' παγκόσμιου πολέμου, η στρατιωτική ηγεσία της Ελλάδας συζητά και προβληματίζεται για την καλύτερη οχύρωση της χώρας με τη δημιουργία και κατασκευή οχυρωματικών έργων. Σημαντικό μέρος της οχύρωσης θα καταλάμβανε η ναυτική οχύρωση και προστασία των λιμένων και των παράκτιων περιοχών της Ελλάδος.
Τον Δεκέμβριο του 1936 ήρθε απόστρατος Γερμανός αντιναύαρχος για ένα μήνα και έδωσε τις πρώτες γενικές οδηγίες για την παράκτια και αντιαεροπορική άμυνα. Αργότερα έφτασαν δυο ακόμη Γερμανοί ειδικοί σύμβουλοι, ένας συνταγματάρχης του Μηχανικού και ένας πλωτάρχης πυροβολητής οι οποίοι παρέμειναν στην Ελλάδα μέχρι το 1937. Ακολούθως έγινε επιλογή στρατηγικών παραθαλάσσιων προσβάσεων οι οποίες σχεδιάστηκαν από τους παραπάνω συμβούλους κατά την περίοδο 1937-1940 από ελληνικό προσωπικό. Βασικά επρόκειτο για επάκτιες οχυρώσεις, οι οποίες σε συνδυασμό με φράγματα ναρκών και ανθυποβρυχιακά δίκτυα --φράγματα, εξασφάλιζαν εκείνη την εποχή την προστασία των ζωτικότερων λιμένων, των ναυτικών βάσεων από προσβολές πολεμικών πλοίων επιφάνειας και υποβρύχιων . Με την ύπαρξη των συγκεκριμένων οχυρών δημιουργήθηκαν εσωτερικοί θαλασσιοί ασφαλείς δρόμοι στο μεγαλύτερο τμήμα της Ελληνικής θάλασσας , όπως είναι ο Κορινθιακός, ο Σαρωνικός, Ευβοϊκός, στα νησιά Φλέβες και στην Αίγινα.
Στην Αίγινα κατασκευάστηκαν δυο οχυρά: το ένα κοντά στην Πέρδικα που ονομάστηκε (Ν.Ο.Α) δηλαδή Νότιο Οχυρό Αίγινας και το άλλο κοντά στην περιοχή Τούρλος που ονομάστηκε (Β.Ο.Α) δηλαδή Βόρειο Οχυρό Αίγινας. Βέβαια το πιο επιβλητικό ήταν αυτό κοντά στην περιοχή του Τούρλου. Η ύπαρξη των οχυρών αυτών στο Ελληνικό χώρο, σε συνδυασμό με φράγματα ναρκών και ανθυποβρυχιακά δίκτυα --φράγματα, εξασφάλιζαν την ασφαλή διέλευση των πλοίων στο μεγαλύτερο θαλάσσιο χώρο του Ιονίου και Αιγαίου πελάγους. Κάθε οχυρό, εκτός από τα μεγάλα πολυβόλα, ταχυβόλα και πολυβόλα διαφόρων διαμετρημάτων, διέθετε πλήρεις εγκαταστάσεις που στέγαζαν τον κεντρικό σταθμό της ηλεκτροπαραγωγής, καταφύγια, θαλάμους φαγητού, ύπνου και υγιεινής προσωπικού, σταθμούς τραυματιών.
|
|
|---|
Aξίζει εδώ να υπογραμμιστεί η δυσκολία της προμηθείας πολεμικού υλικού εκείνα τα χρόνια που η Ευρώπη ετοιμαζόταν για έναν ακόμη πόλεμο, αλλά και τη μεγάλη συμμετοχή της Γερμανίας στον σχεδιασμό, στην κατασκευή και στον εξοπλισμό αυτών των οχυρών που μετά από λίγα χρόνια θα έπεφταν στα χέρια του Γερμανικού στρατού ο όποιος θα τα χρησιμοποιούσε ανάλογα.
|
|
|---|
Στο σημείο αυτό πρέπει επίσης να σημειώσουμε τον εντυπωσιακό εξοπλισμό του Βόρειου Οχυρού της Αίγινας .Εκεί, στην κορυφή του βουνού εγκαταστάθηκαν οι δυο δίδυμοι πύργοι των 12 ιντσών από το θωρηκτό ¨ΛΗΜΝΟΣ¨ βάρους 900 τόνων ο καθένας. Επρόκειτο για τεχνικό άθλο των υπηρεσιών του Πολεμικού Ναυτικού και τα σχόλια ήταν ιδιαίτερα κολακευτικά. Επίσης πρέπει να σημειώσουμε ότι η επάκτια και αντιαεροπορική άμυνα της Ελλάδας στον πόλεμο του 1940 ήταν πολύπλοκη, εκτεταμένη και αποτελεσματική.
|
|
|---|
 |
| Γερμανοί στρατιώτες διασκεδάζουν. |
Σήμερα, η περιοχή του Τούρλου ανήκει στην ευθύνη του Πολεμικού Ναυτικού και υπάγεται στη Στρατιωτική Διοίκηση Ανατολικής Μεσογείου (ΣΔΑΜ) του ΝΑΤΟ, αποτελώντας μια από τις πιο σημαντικές βάσεις τηλεπικοινωνιών της συμμαχίας στον ελλαδικό χώρο. Μετά από σχετικό αίτημά μας, μάς δόθηκε η δυνατότητα να επισκεφθούμε την περιοχή, να ενημερωθούμε για το παρελθόν αλλά και το παρόν της και να περιηγηθούμε στα ιστορικά κατάλοιπα της γερμανικής κατοχής. Ο χώρος των οχυρών βρίσκεται έξω από τον περιφραγμένο χώρο που καταλαμβάνει το Κέντρο Λήψης Σημάτων και παρουσιάζει μεγάλο ενδιαφέρον, καθώς ο καθένας μπορεί να δει τα κτήρια, όπου κατοικούσαν οι Γερμανοί αξιωματικοί και στρατιώτες, αλλά και ένα πολυδαίδαλο δίκτυο υπόγειων εσωτερικών στοών με τις οποίες επικοινωνούσαν τα οχρυά και τα καταφύγια. Είδαμε επίσης βάσεις πυροβόλων, δεξαμενές για νερό και άλλες εγκαταστάσεις που εξυπηρετούσαν τις ανάγκες των κατακτητών.
|
|
|---|
| Ο κ. Ανδρέας Εμμανουήλ, ο οποίος μας ξενάγησε στα οχυρά του Τούρλου και μας προσέφερε σημαντικές πληροφορίες. |
Τα ναρκοπέδια του Τούρλου
Οι Γερμανοί, μετά την απελευθέρωση, έφυγαν ξαφνικά από το οχυρό του Τούρλου, φρόντισαν όμως να αφήσουν διάσπαρτες θανατηφόρες νάρκες. Όταν μαθεύτηκε το νέο της αποχώρησης των Γερμανών, οι Αιγινήτες έτρεξαν να λεηλατήσουν τα οχυρά, πεινασμένοι. Βρήκαν τρόφιμα, ακόμα και μαγειρεμένο φαγητό, στρώματα, κρεβάτια, εργαλεία, ρολόγια, μαχαίρια και πηρούνια. Όμως, πολλοί από αυτούς σκοτώθηκαν ή ακρωτηριάστηκαν, καθώς πάτησαν στις νάρκες. Η κ. Έφη Χαλδαίου από τη Βαγία μάς διηγήθηκε την τραγική ιστορία του πατέρα της Νίκου Χαλδαίου και του αδερφού του Γιώργου, που έπεσαν θύματα των γερμανικών ναρκών, στην προσπάθειά τους να βρουν τρόφιμα:
Το θλιβερό περιστατικό σημειώθηκε στις 16 Οκτωβρίου 1944, ώρα 7 το πρωί, με θύματα τον τριανταπεντάχρονο Νίκο Ι. Χαλδαίο και τον εικοσιπεντάχρονο αδελφό του Γιώργο. «Ο θάνατός τους κατά την πιστοποίησιν επήλθεν εκ Γερμανικής νάρκης ξηράς», αναφέρει η 9 και 10/16-10-1944 ληξιαρχική πράξη.
Ο "Βρασερίζης", ο αντιστασιακός του Μεσαγρού
Ο Μεσαγρός ήταν το πιο κοντινό στο οχυρό του Τούρλου χωριό της Αίγινας. Το αποτέλεσμα ήταν οι κάτοικοί του να πέφτουν συχνά θύμα των βιαιοτήτων των Γερμανών και να συμβαίνουν δραματικά επεισόδια. Ένα από αυτά, που δείχνει την αποφασιστικότητα των Μεσαγριτών απέναντι στη γερμανική κατοχή, είναι η ιστορία του "Βρασερίζη", του πιο γνωστού αντιστασιακού του Μεσαγρού, όπως μας την παρέδωσε ο κ. Σπύρος Γαλάρης, ιστοριοδίφης της περιοχής και σημαντικός βοηθός μας στην έρευνά μας: Ο Αντώνης Παναγή Λαλαούνης, ο "Βρασερίζης", είχε κάτω από το σπίτι του, στο Βαθρυφρέα του Μεσαγρού, το οινοπωλείο του, ας πούμε μια ταβερνίτσα εκείνων των χρόνων. Ένας συγχωριανός του σκότωσε έναν λαγό, παρόλο που το κυνήγι απαγορευόταν από τους Γερμανούς, και τον εμπιστεύτηκε στον "Βρασερίζη" να τον μαγειρέψει και να τον φάνε μαζί.
 |
| Γερμανικά κράνη από την εποχή της Κατοχής. |
Πραγματικά, λίγο πριν από τη σπάνια απόλαυση για εκείνη την εποχή, τρεις Γερμανοί εισβάλλουν στο σπίτι του "Βρασερίζη" δήθεν για όπλα, στην πραγματικότητα όμως για πλιάτσικο. Και ενώ του κλέβουν όλη του τη μικρή περιουσία, μετά από λίγο επιστρέφουν για δεύτερο ενδεχομένως πλιάτσικο.
Αυτή τη φορά ο "Βρασερίζης" ήταν μόνος του και, χωρίς να διστάσει, παλεύει
με τους τρεις Γερμανούς. Άοπλος ο ίδιος κατορθώνει να τους αντιμετωπίσει, ενώ αυτοί γκρεμοτσακίζονται από ένα λιακωτό. Ο "Βρασερίζης" απομένει με λάφυρα δύο ξιφολόγχες και δυο πηλίκια των Γερμανών αλλά και με μεγάλη αγωνία για το τι θα ακολουθήσει στο πολύπαθο χωριό ως αντίποινα. Αποφασίζει να φύγει για τα βουνά, έχοντας μαζί του τα λάφυρα, με σκοπό να τα παραδώσει στο Γερμανό φρούραρχο, στο Βελιγκέκα.
Η είδηση ότι ο "Βρασερίζης" σκότωσε τρεις Γερμανούς διαδίδεται σε όλο το νησί και όλοι τρέχουν να σωθούν από το φόβο των γερμανικών αντιποίνων. Όμως περνούν τρεις μέρες και τίποτα δεν έγινε! Ο "Βρασερίζης", σωστά, όπως αποδείχτηκε, είχε υποψιαστεί ότι οι Γερμανοί δε θα δώσουν συνέχεια στο συμβάν, για να μην εξευτελιστούν. Πραγματικά, το περιστατικό ξεχάστηκε από τους Γερμανούς και ο "Βρασερίζης" επέστρεψε στο χωριό του θριαμβευτής, μένοντας στη μνήμη ως ο πιο γνωστός αντιστασιακός του χωριού.
 |
| Το εσωτερικό καταφυγίου στον Τούρλο, με τη σβάστικα και την επιγραφή "Όποιος μάχεται έχει δίκαιο. Όποιος δε μάχεται έχει κάθε δίκαιο χαμένο." |
Εκτελέσεις στον Τούρλο
Στη διάρκεια της γερμανικής κατοχής στον Τούρλο γίνονταν εκτελέσεις Ελλήνων πατριωτών. Γι’ αυτήν την περίοδο δεν έχουμε στοιχεία για τους κρατούμενους, επειδή οι Γερμανοί φρόντισαν να κάψουν τα στοιχεία λίγο πριν να εγκαταλείψουν το νησί και τη χώρα μας. Το βέβαιο είναι ότι οι Γερμανοί εκτέλεσαν στον Τούρλο έναν εικοσιεννιάχρονο Έλληνα το λιγότερο δύο μήνες πριν φύγουν. Η εκτέλεση αναγράφεται στο «Βιβλίο θανάτων, τόμος Β,7/1940-44/1948» της τότε κοινότητας Μεσαγρού. Η ληξιαρχική πράξη θανάτου 6/17-08-1944, ημέρα Πέμπτη, καταγράφει τα στοιχεία της ταυτότητας του: «Αρτέμιος Σορότος του Ζαφειρίου, κάτοικος Πειραιώς, γεννηθείς εν Θήρα Κυκλάδων, ηλικίας ετών 29, επαγγέλματος εργατικός και θρησκεύματος ορθόδοξος, υπήκοος Έλλην». Η εκτέλεση έγινε: «… εν το βορίω οχειρόν Μεσαγρού Αιγίνης (σ.σ: στον Τούρλο) … και ώραν 6ην π. μεσημβρία του χιλιοστού εννεακοσιοστού τετάρτου έτους… εφονεύθη Αρτέμιος Σορόνος του Ζαφειρίου… Ο θάνατός του κατά την πιστοποίησιν του ιατρού… (δεν αναφέρεται το όνομά του) επήλθεν εκ εφονεύθη υπό των Γερμανών στρατιωτών». Υπογράφουν ο ληξίαρχος Θεόδωρος Ηρακ. Κρομμύδας και ο αστυνομικός σταθμάρχης που δήλωσε την εκτέλεση στον κοινοτάρχη Μεσαγρού.
Οι αγωνιστές της Εθνικής Αντίστασης και πολλοί αριστεροί που συμμετείχαν, όταν συλλαμβάνονταν, περνούσαν από δίκες, οδηγούνταν στις φυλακές και οι θανατοποινίτες εκτελούνταν. Στις 19 Ιουνίου 1947 εκτελέστηκαν στον Τούρλο μαζικά και αιφνιδιαστικά 18 πολιτικοί κρατούμενοι. Στις 20 Ιουνίου η εφημερίδα Ακρόπολη γράφει: «Η εκτέλεσις των άνω (των 18) ακολουθεί διαταχθείσα και συντελεσθείσαν σειράν εκτελέσεων 21 δοσίλογων, διότι μόνον δοσίλογοι έχουν εκτελεσθεί προηγουμένως μέχρι τούδε ……….»
 |
| Το μνημείο των εκτελεσθέντων στον Τούρλο |
Η Εταιρεία Διάσωσης Ιστορικών Αρχείων 1940-1974 στην έκδοσή της «Δεν θέλω να μου δέσετε τα μάτια…» παραθέτει τρεις εκτελέσεις αγωνιστών της Εθνικής Αντίστασης στην Αίγινα.
1. Αργύρης Δ. Καραγιάννης, ένοχος για φόνο μετά ληστείας. Εκτελέστηκε στις 9/07/1947
2. Ηλίας Κ.Σεφέρης, ένοχος φόνου. Εκτελέστηκε στις19/03/19477
3. Δημ. Α. Φλέσας, ένοχος ληστείας μετά φόνου. Εκτελέστηκε στις 6/05/1947.
Και για τους τρεις υπάρχουν οι ληξιαρχικές πράξεις θανάτου τους στα αρχεία της πρώην κοινότητας Μεσαγρού. Το συγκλονιστικό είναι ότι έκρυβαν τις εκτελέσεις και μιλούσαν για μεταγωγή των κρατουμένων σε άλλες φυλακές (Αβέρωφ ). Αργότερα οι ταρτούφοι των φυλακών συμπλήρωναν-όχι πάντα- το ποινολόγιο των εκτελεσμένων με τη φράση: Κατά πληροφορίας εξετελέσθη την…….. ». Αντίθετα, στο ευρετήριο ονομάτων έγραφαν: «Εξετελέσθη την………»
Η μεγάλη σφαγή των 17
Οι 18 κρατούμενοι κατόπιν συνωμοσίας της κυβέρνησης που τους εξαπάτησε, γιατί, αφού τους απήγαγαν εν κρυπτώ στις 18 Ιουνίου 1947, όπως προκύπτει από τα ποινολόγιά τους, ο επικεφαλής του αποσπάσματος του τμήματος Μεταγωγών Πειραιά ταγματάρχης Χωροφυλακής Ηλίας Πολίτης, που παρέλαβε από τις φυλακές της Αίγινας τους 18 για «μεταγωγή» στις φυλακές Αβέρωφ και 5 ακόμα ισοβίτες, με τη συμπαιγνία και της Εισαγγελίας Πλημμελιοδικών Πειραιά, οδηγήθηκαν στο εκτελεστικό απόσπασμα (παραγγελία 34-45/47). Οι 23 με δρακόντεια μέτρα επιβιβάστηκαν στο πλοίο Νεράιδα. Οι πολιτικοί κρατούμενοι, πριν τη μεταγωγή, κατάλαβαν πως κάτι συμβαίνει και άρχισαν να φωνάζουν όλοι μαζί και να διαμαρτύρονται. Ο Αργύρης Γεωργαλάς που εργάστηκε από το 1963 μέχρι 1985, που έκλεισαν στις φυλακές, αναφέρει : «Ήμουν 10 χρονών και άκουγα τις φωνές των κρατούμενων. Είχαν ξεσηκωθεί και χαλούσαν τον κόσμο.» Το πλοίο αντί να πάει στον Πειραιά έκανε βόλτες όλη την ημέρα γύρω από το νησί και τα ξημερώματα της άλλης ημέρας έφτασε στον ερημικό όρμο του Τούρλου (19/6).
Οι κρατούμενοι κατάλαβαν την μπαμπεσιά και σκορπίστηκαν στα γύρω χωράφια μήπως και ξεφύγουν. Τους κυνήγησαν και τους εξόντωσαν. Ήταν μια ανατριχιαστική σκηνή. Ακόμα διακρίνονται στις υπερυψωμένες πλευρές του όρμου τις τρύπες που άνοιξαν οι φονικές σφαίρες. Ο Καπόπουλος αναφέρει για τον ταγματάρχη Πολίτη
«Πριν φωτίσει, στις 19 Ιουνίου 1947, έβγαλε τους καταδίκους από το καράβι και τους οδήγησες άναδρα, δεμένους και ανειδοποίητους, στη θέση Τούρλος, όπου είχε στήσει την ενέδρα των πολυβόλων και τους δολοφόνησ με ριπές… Η Ιστορία περιμένει την απολογία σου.»
Οι 5 ισοβίτες παρακολούθησαν τη σφαγή από το πλοίο. Ένας από αυτούς, ο Ξηροτάγαρος, σε μια συγκλονιστική μαρτυρία αναφέρει:
«Μας οδηγούν προς την εξώπορτα της φυλακής. Μας βάζουν χειροπέδες. Μας έδεσαν τον καθένα χωριστά, κάτι ψιθύρισαν, είπανε ένα ψέμα που δεν πιστέψαμε. Ήταν 9 παρά είκοσι το βράδυ. Η Αίγινα ήταν έρημη. Ο δρόμος ως το λιμάνι είναι πιασμένος από στρατό. Νοτιοανατολικά από το λιμάνι, όχι πιο μακριά, από πεντακόσια μέτρα, βλέπουμε το αντιτορπιλικό Κρήτη. Οι φαντάροι σε πυκνή γραμμή στέκουν με εφ’ όπλου λόγχη. Η Αίγινα δείχνει να στρατοκρατείται. Συνοδεία είναι οι χωροφύλακες. Περπατάνε φουριόζοι, βιάζονται για την ακταιωρό, που περίμενε με αναμμένες μηχανές. Η διαδρομή δεν κράτησε περισσότερο από πέντε λεπτά. Στις εννέα παρά τέταρτο μας έχουν κιόλας στριμώξει στο αμπάρι της ακταιωρού. Η ακταιωρός μένει ακίνητη δύο ώρες περίπου. Κοντά στα μεσάνυχτα έβαλε μπροστά τις προπέλες………»
Το πλοίο κινείται πολύ αργά στο Σαρωνικό ακολουθούμενο από το αντιτορπιλικό Κρήτη. Άραξε ξημερώματα στον Τούρλο:
«στην αποβάθρα που δεν υπήρχε τότε στριμώγνονται ,φωνάζουν σηκώνουν ντουφέκια οι χωροφυλάκοι του αποσπάσματος , μερικοί δεσμοφύλακες, ο παπάς και…..ο γραμματέας της φυλακής. Σε μια ακτίνα διακοσίων μέτρων .ο τόπος έχει κλείσει από λεφούσια στρατού.Ανάμεσα στο απόσπασμα και τη φρουρά είναι κρυμμένοι οι οπλοπολυβολητές σε «φωλιές » φκιαγμένες πρόχειρα από πέτρες. Τα βλέπαμε όλα καθαρά. Είμαστε 50 έως 80 μέτρα κοντά, τίποτα δε μας διέφυγε. Οι χωροφυλάκοι πήδηξαν στην ακταιωρό και χτυπώντας και βρίζοντας τους μελλοθάνατους, τους υποχρεώνουν να αποβιβαστούν. Τρεκλίζουν, πέφτουν, σηκώνονται με ψηλά τις δεμένες γροθιές οι αθάνατοι. Το μακελειό συνεχίζεται μέχρι το λάκκο που είχαν ανοίξει. Εκεί, θα στηθούν όρθιοι. Ο παπάς δεν πλησίασε σχεδόν. Ένας με πολιτικά κάτι σαν να είπε κάτι σαν να διάβασε βιαστικά και απομακρύνθηκε γρήγορα. Μια φωνή σαν να απαγγέλει ξεσπάει απότομα… Ποίημα, τραγούδι, γροθιές και συνθήματα πνίγονται από το κροτάλισμα των οπλοπολυβόλων που ξερνάνε φωτιά. Το αίμα χάνεται άλικο μπροστά στην τάφρο του εμφυλίου. Ο παροξυσμός του θα ανοίξει εκατοντάδες τάφους απ αυτήν την ώρα. Μα η Αντίσταση δε θα θαφτεί .Θα μείνουν όμως το έγκλημα, η απάτη και η δειλία.»
Ενώ οι 16 είχαν καταδικαστεί σε θάνατο το 1945 και οι δύο το 1947, μένει προς απάντηση γιατί εκτελέστηκαν δύο χρόνια αργότερα. Στο σημείο αυτό πρέπει να διευκρινίσουμε ότι στις πηγές η σφαγή είναι γνωστή ως "η σφαγή των 17", ο δημοσιογράφος όμως Ν. Πηγαδάς στο βιβλίο του "Αίγινα: κάθε κελί σελίδα ιστορίας" υποστηρίζει οι εκτελεσθέντες ήταν 18 και όχι 17.
Τα ναυάγια
Στο θαλάσσιο χώρο που ανήκε στη δικαιοδοσία του Βορείου Οχυρού Αίγινας δύο από τα σημαντικότερα ναυάγια του Β’ Παγκοσμίου πολέμου στην Ελλάδα. Πρόκειται για το ελληνικό αντιτορπιλικό ΥΔΡΑ D-97 και το γερμανικό υποβρύχιο U 133. Ας δούμε τις δύο ιστορίες που αφορούν κατακτητές και κατακτημένους καθώς και τα μυστήρια που τα περιβάλλουν.
Το ναυάγιο του αντιτορπιλικού ΥΔΡΑ D-97
Το αντιτορπιλικό ΥΔΡΑ D-97 έλαβε μέρος στην πρώτη επιδρομή του Ελληνικού Στόλου στα στενά του Οτράντο της Ιταλίας (15-11-1940) καθώς και σε όλες τις ναυτικές επιχειρήσεις του 1940-41, αντιμετωπίζοντας με επιτυχία τους εχθρούς. Συχνά, από τα στενά των Δαρδανελίων, το Ύδρα συνόδευε φορτηγά ποτέ στο Βόλο και πότε στη Θεσσαλονίκη παρέχοντας προστασία από τα γερμανικά υποβρύχια.
 |
| Το αντιτορπιλικό "Ύδρα". |
Το Πάσχα του 1941 η Ελλάδα περνούσε δύσκολες στιγμές, καθώς οι Γερμανοί βάδιζαν εναντίον της Αθήνας, έχοντας καταλύσει κάθε αντίσταση. Ήταν πια φανερό ότι δεν υπήρχε καμία ελπίδα. Η γερμανική αεροπορία αποδεκάτιζε τα πλοία του ελληνικού στόλου και το βράδυ του Πάσχα, ο ναύαρχος του στόλου Μεζεβύρης έδωσε εντολή σε όλα τα πλοία να φύγουν για την Κρήτη κι από εκει για την Αίγυπτο, όπου θα μεταφερόταν και η ελληνική κυβέρνηση. Ένα από τα πλοία που ξεκίνησε για το ταξίδι αυτό ήταν και το ΥΔΡΑ, χωρίς όμως ποτέ να το ολοκληρώσει. Το απόγευμα της 22ας Απριλίου 1941, και ενώ το ΥΔΡΑ έπλεε κοντά στη νήσο Λαγούσα, κοντά στο λιμάνι της Αίγινας, 78 Γερμανικά “Στούκα” πλησίασαν το αντιτορπιλικό, χωρίς όμως αρχικά να το βάλουν, καθώς κατευθύνονταν προς το πυροβολείο του Τρούλου. Όμως, ο διοικητής πυροβολικού στο Ύδρα διέταξε «πυρά φραγμού», με αντιαεροπορικά πυροβόλα, τα οποία όμως ήταν ήδη καταπονημένα και πάθαιναν εμπλοκή. Βλέποντας οι Γερμανοί “τούφες” από καπνό στον ουρανό γύρισαν ανάποδα και άρχισαν τις κάθετες εφορμήσεις. Ακολούθησε πραγματική καταστροφή, με δεκάδες νεκρούς και σύντομα ακυβέρνητο το πλοίο. Τραγική είναι η ανάμνηση του ενός από τους επιζώντες Κυριάκου Λύκισσα, ο οποίος είδε τον αδερφό του να πεθαίνει πάνω στο ΥΔΡΑ. Ο ίδιος αναφέρει ότι, λίγο πριν βυθιστεί το αντιτορπιλικό, τα «Στούκα» άρχισαν να μυδραλλιοβολούν τους ναυαγούς, ενώ καΐκια από το Φάληρο και την Αίγινα έσπευσαν να βοηθήσουν. Το 1992 ο Σύνδεσμός Αιγινητών Πειραιώς καθιέρωσε ετήσιο μνημόσυνο για τους νεκρούς του αντιτορπιλικού ΥΔΡΑ.
Το ναυάγιο του γερμανικού υποβρυχίου U133
Τον Ιανουάριο του 1942, και ενώ η γερμανική κατοχή έχει εδραιωθεί στον ελληνικό χώρο, το γερμανικό υποβρύχιο U133 μεταφέρεται στο ναύσταθμο της Σαλαμίνας, προκειμένου να επισκευαστεί, μετά τις ζημιές που υπέστη σε ναυμαχία στο Er Salam της Αιγύπτου. Τον Μάρτιο του 1942 οι επισκευές έχουν ολοκληρωθεί και το υποβρύχιο είναι έτοιμο για αναχώρηση. Στις 14 Μαρτίου του 1942, το U 133 ξεκινά από το ναύσταθμο της Σαλαμίνας με κυβερνήτη τον υποπλοίαρχο Eberhard Mohr. Ο προορισμός αλλά και η αποστολή του θεωρούνται απόρρητα, ενώ σε αυτό επιβαίνουν και δύο αξιωματικοί του Africa Corps. Το απόγευμα και, ενώ πλέει ανοιχτά της Αίγινας, κοντά στο ακρωτήριο Τούρλος, ακούγεται μία τρομακτική έκρηξη και καπνός υψώνεται στον ουρανό. Το U 133 έχει πέσει σε νάρκη και μέσα σε λίγα δευτερόλεπτα βυθίζεται αύτανδρο, με τα 45 μέλη του πληρώματός του να βρίσκουν τραγικό θάνατο. Σύμφωνα με την επίσημη γερμανική εκδοχή, το U 133 δεν ακολούθησε την προδιαγεγραμμένη πορεία του με αποτέλεσμα να εισέλθει στο γερμανικό ναρκοπέδιο και να προσκρούσει σε νάρκη.
|
|
|---|
Η βύθιση του U 133 έχει πολλά ανεξιχνίαστα σημεία, με πρώτο την άγνωστη ταυτότητα των δύο αξιωματικών του Africa Corps οι οποίοι επέβαιναν στο υποβρύχιο καθώς επίσης και την άκρα μυστικότητα γύρω από τον προορισμό και την αποστολή του υποβρυχίου. Το μυστήριο που καλύπτει την όλη υπόθεση γίνεται ακόμα πιο μεγάλο όταν τον Μάιο του 1942, η ηγεσία του Πολεμικού Ναυτικού της Γερμανίας αποφασίζει ότι πρέπει να γίνει αυτοψία στο ναυάγιο επιχειρώντας μία αποστολή ιδιαίτερα δύσκολη ακόμα και για τα σημερινά δεδομένα. Ζητούν την βοήθεια των Ιταλών οι οποίοι στέλνουν εξειδικευμένο πλοίο θαλασσίων ερευνών, προκειμένου να μπορέσουν να στείλουν δύτες σε βάθος 78 μέτρων όπου κείτεται το U 133. Εντοπίζουν τη θέση του ναυαγίου από τις κηλίδες πετρελαίου που ανεβαίνουν στην επιφάνεια της θάλασσας καθώς και με τη χρήση μαγνητόμετρου. Σε συνεργασία με το Ιταλικό Πολεμικό Ναυτικό, καταφέρνουν να φθάσουν στο βυθισμένο υποβρύχιο και συζητούν ακόμα και το ενδεχόμενο της ανέλκυσης. Τελικά, το Γερμανικό Πολεμικό Ναυτικό αποφασίζει ότι δεν είναι συμφέρουσα η ανάσυρση του ναυαγίου και δίνει εντολή να σταματήσουν όλες οι έρευνες.
Το υποβρύχιο ήταν οπλισμένο με 15 τορπίλες και εφοδιασμένο με 169 τόνους πετρελαίου μεγάλη ποσότητα του οποίου είναι ακόμα εγκλωβισμένη στις δεξαμενές. Ακόμα και σήμερα, στο σημείο του ναυαγίου, ανάλογα με τον καιρό, κηλίδες πετρελαιοειδών εμφανίζονται.
Πολλά χρόνια μετά, μια ελληνική ερευνητική ομάδα καταδύθηκε στο σημείο του ναυαγίου και το ερεύνησε. Το αποτέλεσμα των ερευνών της, σε συνδυασμό με μια απόρρητη διαταγή του Γ.Ε.Ν. στις 23 Αυγούστου του 1940, ανατρέπει την επίσημη γερμανική εκδοχή. Φαίνεται ότι το γερμανικό υποβρύχιο δεν προσέκρουσε τελικά σε γερμανική νάρκη αλλά σε ελληνική. Τον Αύγουστο του 1940 κοινοποιήθηκε σχέδιο ποντίσεως ναρκοπεδίου στην περιοχή που βρίσκεται σήμερα το ναυάγιο. Την ημέρα της κηρύξεως του πολέμου δόθηκε από το Γ.Ε.Ν. το εκτελεστικό σήμα της παραπάνω διαταγής για την πόντιση του ελληνικού ναρκοπεδίου. Τη νύχτα της 29ης προς την 30η Οκτωβρίου πραγματοποιήθηκε η πόντιση του ναρκοπεδίου με νάρκες Vickers και Μωραίτη, από τα αντιτορπιλικά ΠΑΝΘΗΡ, ΑΕΤΟΣ, ΙΕΡΑΞ και ΥΔΡΑ υπό την προστασία των αντιτορπιλικών Β.ΓΕΩΡΓΙΟΣ, ΛΕΩΝ και ΣΠΕΤΣΕΣ. Σύμφωνα δε, με τα αρχεία της Διοίκησης Ναρκαλιείας του ελληνικού Πολεμικού Ναυτικού οι Γερμανοί δεν κατήργησαν το ελληνικό ναρκοπέδιο.Το διατήρησαν και τοποθέτησαν παράλληλα προς αυτό δικά τους ναρκοπέδια, πριν και μετά το ελληνικό. Άρα το ελληνικό ναρκοπέδιο υπήρχε την ημέρα της βύθισης του U 133 και σύμφωνα με τις συντεταγμένες του ναυαγίου το γερμανικό υποβρύχιο βρίσκεται μέσα σ’ αυτό. Το U 133 λοιπόν, για άγνωστο λόγο παρέκκλινε από την προκαθορισμένη του πορεία και μπήκε στο ελληνικό ναρκοπέδιο – τη θέση του οποίου οι Γερμανοί γνώριζαν --, με αποτέλεσμα να προσκρούσει σε νάρκη Μωραΐτη και να βυθιστεί.